استفاده از کودهای بیولوژیک، تناوب زراعی و گیاهان پوششی از جمله مؤلفه‌های نظام‌های کشاورزی پایدار هستند که تأکید زیادی بر نهاده‌های درون مزرعه دارند. بر این اساس و به‌منظور بررسی برخی پارامترهای حاصلخیزی خاک و عملکرد ریحان تحت شرایط استفاده از کودهای بیولوژیک و گیاه پوششی، آزمایشی در سال زراعی 89-1388 در مزرعه‌ی تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. آزمایش به‌صورت کرت‌های خرد شده با دو عامل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. عامل کرت اصلی دارای 2 سطح شامل گیاه پوششی (خلر Lathyrus sativus و شبدر ایرانی Trifolium resopinatum ) و عدم گیاه پوششی و عامل کرت فرعی دارای 4 سطح شامل کودهای بیولوژیک نیتروکسین (حاوی باکتری‌های Azotobacter sp. و Azospirillum sp.)، بیوفسفر (حاوی باکتری‌های Bacillus sp. و Pseudomonas sp.)، نیتروکسین بعلاوه بیوفسفر و تیمار شاهد بود. نتایج، نشان‌دهنده برابری مقادیر اغلب صفات از جمله طول ساقه فرعی، تعداد ساقه فرعی، وزن هزار دانه و عملکرد بیولوژیک در دو حالت کشت و عدم کشت گیاهان پوششی بود. در نتیجۀ استفاده از کودهای بیولوژیک، طول ساقۀ اصلی و فرعی، تعداد ساقه فرعی، وزن خشک اندام هوایی و وزن هزار دانه افزایش یافت و از نظر دو صفت اخیر، این کودها نسبت به شاهد، برتری مطلق نشان دادند. عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت در تیمار شاهد بیش از تیمارهایی بود که در آنها از کود بیولوژیک استفاده شده بود و بعد از آن، به‌ترتیب نیتروکسین و بیوفسفر قرار داشتند. از لحاظ وزن هزار دانه، گیاهان تحت تیمار نیتروکسین به‌علاوه بیوفسفر، بیشترین مقدار را دارا بودند. اثر متقابل کود بیولوژیک و گیاه پوششی در اکثر صفات معنی‌دار بود به طوری که استفاده از کود بیولوژیک (بویژه نیتروکسین و فسفر) در شرایط عدم کشت گیاه پوششی سبب افزایش عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت شد. به‌طور‌کلی، نتایج این آزمایش نشان داد که کاربرد توأم کودهای بیولوژیک و کشت گیاهان پوششی و در نتیجه بروز اثرات متقابل موجود بین آنها، ضمن بهبود بخشیدن به وضعیت حاصلخیزی خاک، می‌تواند سبب تولید عملکرد مطلوب و عاری از بقایای شیمیایی گیاه دارویی ریحان در یک نظام زراعی اکولوژیک شود که خود گامی ارزشمند در راستای دستیابی به اهداف بلندمدت کشاورزی پایدار محسوب می‌شود.

کلمات کلیدی