یکی از معمول¬ترین روش¬های مورد استفاده جهت بهینه¬سازی عوامل مختلف و تخمین مدل رگرسیونی چندجمله¬ای، استفاده از طرح مرکب مرکزی است که روشی جایگزین و مناسب برای آزمایشات فاکتوریل می¬باشد. به منظور تعیین میزان بهینه نیتروژن و تراکم بهینه ذرت و اثر متقابل این عوامل بر عملکرد و شاخص¬های کارایی نیتروژن آزمایشی در قالب طرح مرکب مرکزی با 13 تیمار و دو تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 95-1394 اجرا شد. سطوح بالا و پایین تراکم به ترتیب 7 و 10 بوته در متر مربع و سطوح بالا و پایین نیتروژن به ترتیب صفر و 300 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در نظر گرفته شدند. عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه، کارائی استفاده از نیتروژن، کارایی جذب (درصد بازیافت) و کارائی مصرف نیتروژن به عنوان متغیرهای وابسته مورد اندازه¬گیری قرار گرفتند و با استفاده از مدل رگرسیونی، تغییرات این متغیرها تحت تأثیر تیمارها بررسی شد. مقدار بهینه تراکم بوته و نیتروژن بر اساس سناریوهای اقتصادی، زیست محیطی و اقتصادی-زیست محیطی برای حصول مقادیر مورد انتظار عملکرد و شاخص¬های کارائی نیتروژن محاسبه شد. نتایج نشان داد که اثر جزء خطی بر عملکرد بیولوژیکی و دانه و شاخص¬های کارایی نیتروژن ذرت، اثر جزء درجه دو بر تمام صفات بجز عملکرد دانه و بازیافت نیتروژن و اثر متقابل درجه دو کامل بر عملکرد بیولوژیکی و بازیافت نیتروژن معنی¬دار بود. آزمون عدم برازش در مورد هیچ یک از صفات بجز کارایی مصرف نیتروژن مورد بررسی معنی¬دار نشد. بیشترین عملکرد دانه مشاهده شده برای تراکم 7 بوته در متر مربع و 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار (71/11 تن در هکتار) و بالاترین عملکرد برازش شده برای تراکم 10 بوته در متر مربع و 300 کیلوگرم نیتروژن در هکتار (22/12 تن در هکتار) بدست آمد. بالاترین شاخص بازیافت نیتروژن مشاهده شده و برازش شده به ترتیب برای تراکم 10 بوته در متر مربع و 300 کیلوگرم نیتروژن در هکتار (45/86 درصد) و تراکم 10 بوته در متر مربع و 300 کیلوگرم نیتروژن در هکتار (14/90 درصد) تعیین گردید. مقدار بهینه تراکم و نیتروژن در سناریوهای اقتصادی، زیست محیطی و اقتصادی- زیست محیطی به ترتیب 12/8 بوته در متر مربع و 27/225 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، 7 بوته در متر مربع و 95/46 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و 7 بوته در متر مربع و 42/69 کیلوگرم نیتروژن در هکتار محاسبه گردید.

کلمات کلیدی