بهره گیری از مفهوم سلسله مراتب و عرصه بندی قلمرو های فضایی یکی از سازوکار های دستیابی به خلوت در محیط مسکونی به شمار می رود. خلوتی که حد مطلوب آن یکی از بنیادی ترین مفاهیم در تعامل انسان و محیط معرفی شده است. لزوم توجه به این خلوت و بهره گیری از راههای دستیابی به آن در مجموعه های مسکونی بر همگان آشکار است. این اهمیت در مجموعه هایی که بنا به ضرورت حاکم بر زندگی امروز انسانها با کاربری های دیگری همچون تجاری ترکیب شده و این ترکیب امکان خدشه دار شدن خلوت قلمرو مسکونی را بیشتر می کند، دو چندان می شود. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و از طریق بررسی و تحلیل نمونه هایی از مجتمع های مسکونی و تجاری موجود در شهر مشهد، الگوهای سازماندهی قلمرو های آنها را در ارتباط با شهر استخراج نموده است. نتایج نشانگر آن است که نحوه عرصه بندی و تخصیص فضا به هریک از دو کاربری در چنین مجموعه هایی بر سلسله مراتب قلمروهای فضایی و کیفیت های محیطی آنها تاثیرگذار است. در نمونه هایی که تمام فضای هم تراز خیابان به کاربری تجاری اختصاص پیدا کرده ، فضای باز از سلسله مراتب دسترسی حذف شده و فضای نیمه عمومی کیفیت لازم را دارا نیست. در این مجموعه ها اختصاص فضای باز طبقات به هر یک از دو کاربری تجاری و مسکونی کیفیت های متفاوتی را بوجود آورده است. در مقابل در مجموعه هایی که سهم بخش مسکونی از فضای هم تراز خیابان بیشتر بوده و امکان بهره گیری از آن در سلسله مراتب قلمروها ایجاد شده، خلوت مطلوب تری برای ساکنان رقم خورده است.

کلمات کلیدی