در مناطق واجد خاک‌های با فرسایش‌پذیری زیاد که فاقد پوشش گیاهی بوده و یا میزان پوشش گیاهی ناچیز است، سرشت ذاتی سنگ مادر، نقش به سزایی در تولید رواناب و هدررفت خاک بر عهده دارد. این تحقیق با هدف بررسی اثر نوع لیتولوژی و مواد مادری و همچنین شدت بارش بر هدررفت خاک با استفاده از دستگاه شبیه‌ساز باران در حوزه آبخیز سد دهن قلعه واقع در استان خراسان رضوی انجام شد. برای انجام این پژوهش، ابتدا 11 واحد همگن (واحدهای کاری) بر مبنای نوع لیتولوژی شامل مارن و کنگلومرا و رخساره‌های فرسایشی شامل سطحی-شیاری، شیاری، شیاری-آبراهه‌ای و آبراهه ای در کاربری مرتعی و در شیب مشابه (20 درصد) انتخاب شد. 33 آزمایش در شدت بارش 37 میلی‌متر در ساعت و همچنین 33 آزمایش در شدت بارش 48 میلی‌متر در ساعت به مدت 30 دقیقه با شبیه‌ساز باران بر روی واحدهای کاری، انجام شد. مقدار رسوب هر یک از آزمایش‌ها اندازه‌گیری شد. به منظور بررسی عوامل موثر در تلفات خاک و فرسایش‌پذیری، نمونه برداری از خاک در لایه 0 تا 15 سانتی‌متری نیز از مجاور پلات‌های مورد آزمایش برداشته شد. آنالیز آماری اطلاعات با استفاده از نرم‌افزار SPSS 22 انجام شد. نتایج نشان داد که لیتولوژی‌های مورد بررسی از نظر فرسایش و رسوبدهی با یکدیگر تفاوت معنی‌دار دارند. دو واحد کاری شامل لایه‌های قرمز ژیپس‌دار واجد فرسایش آبراهه‌ای (Ngr-G) و کنگلومرای قاعده‌ای پالئوژن واجد فرسایش سطحی-شیاری (Pgc-SR) دارای بیشترین و کمترین مقدار رسوبدهی می‌باشند. نتایج نشان داد که شدت بارش نیز نقش موثری در میزان رسوبدهی دارد.

کلمات کلیدی