در بیشتر مدل­ های بازیابی اطلاعات به نقش مهم عوامل مختلف شناختی در مراحل مختلف بازیابی اطلاعات اشاره شده است؛ از این رو، درک جنبه ­های شناختی رفتار و تعامل انسان با اطلاعات موضوعی ضروری است. از آن جایی که یکی از جنبه ­های شناختی اثرگذار در فرایند جستجوی اطلاعات، سوگیری­ های شناختی است و کاربران در هنگام جستجوی اطلاعات این سوگیری های شناختی را تجربه می ­کنند، باید به تأثیر این سوگیری ها در فرایند بازیابی اطلاعات پرداخت. بر این اساس، هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش متغیرهای جمعیت شناختی در میزان بسامد سوگیری­ های شناختی در فرایند بازیابی اطلاعات است. پژوهش حاضر، به لحاظ روش ­شناسی، پژوهشی پیمایشی، و از نظر هدف، کاربردی است که روش گردآوری داده ­ها در آن به صورت ترکیبی (کمّی و کیفی) صورت گرفته است. جامعه پژوهش حاضر را دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه فردوسی مشهد در دو گروه علوم انسانی و فنی-مهندسی که در نیمسال دوم سال تحصیلی98-97 در این دانشگاه مشغول به تحصیل بودند، تشکیل می­دادند. تعداد30 نفر به روش نمونه گیری طبق ه­ای، به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. از 2 ابزارِ فایل­ های ثبت رخداد و مصاحبه نیمه ساختار یافته مبتنی بر یک سیاهه دربرگیرنده انواع سوگیری های شناختی برای گردآوری اطلاعات استفاده شد. روایی محتوایی پرسش های مصاحبه با نظر متخصصان حوزه بازیابی اطلاعات و روان شناسی تایید شد و پایایی هر دو ابزار نیز با ضریب توافق بین نظرات دو ارزیاب که برابر با 95/. بود، مورد تایید قرار گرفت. یافته ­های پژوهش نشان داد که در 3 سوگیری\\\\\\\\\\\\\\\"اتکا\\\\\\\\\\\\\\\"، \\\\\\\\\\\\\\\"تأثیر توجه\\\\\\\\\\\\\\\" و \\\\\\\\\\\\\\\"تأثیر مواجهه صرف\\\\\\\\\\\\\\\" بین میزان بسامد کاربران بر اساس جنسیت تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین سوگیری های شناختی\\\\\\\"اعتماد به نفس بیش از اندازه\\\\\\\"، \\\\\\\"روزآمدی اطلاعات\\\\\\\"، \\\\\\\"تأثیر توجه\\\\\\\" و \\\\\\\"دسترسی پذیری\\\\\\\" نیز در بین دو مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد و دکتری دارای تفاوت معناداری بودند. دیگر یافته نیز نشان داد که بین میزان سوگیری ­های شناختی رخ داده کاربران در دو گروه کاربران (حوزه علوم انسانی و حوزه فنی-مهندسی) در 3 سوگیری\\\\\\\"روزآمدی اطلاعات\\\\\\\"، \\\\\\\"تأثیر توجه\\\\\\\" و\\\\\\\"تأثیر مواجهه صرف\\\\\\\" تفاوت معناداری وجود داشت. بر اساس یافته ­های پژوهش می ­توان چنین نتیجه گرفت که چون متغیرهای جمعیت شناختی (جنسیت، مقطع تحصیلی و حوزه تحصیلی) می­ توانند بر میزان بسامد برخی از سوگیری­ های شناختی در فرایند جستجوی اطلاعات موثر باشند، طراحان نظام­ های بازیابی اطلاعات و کتابداران باید به این موضوع در طراحی و ارزیابی نظام­ های اطلاعاتی توجه نمایند. البته در این بین نباید تاثیر عواملی مثل گروه سنی، تیپ های شخصیتی، طرح واره های ذهنی، فرهنگ، میزان سواداطلاعاتی را نیز نادیده گرفت.

کلمات کلیدی