بهمنظور بررسی خصوصیات اجزای عملکرد و عملکرد ژنوتیپهای متحمل به سرمای نخود در شرایط آبیاری تکمیلی، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های جزئی متعادل با 81 ژنوتیپ نخود و سه تکرار در کشت پاییزه (20 مهر) در سال زراعی 86-1385 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. ژنوتیپ‌های مورد بررسی در این آزمایش از میان حدود 700 ژنوتیپ نخود بانک بذر دانشگاه فردوسی مشهد که طی 10 سال درمطالعات مقاومت به سرما مورد بررسی قرار گرفته بودند، انتخاب شدند. در طی فصل رشد، سه نوبت آبیاری شامل بلافاصله پس از کاشت‌، 20 روز بعد از آبیاری اول و نیز در آغاز مرحله گلدهی، انجام شد. درصد بقای زمستانه نمونه‌‌‌‌های نخود، پس از سرمای زمستان تعیین شد. همچنین ویژگی‌های اجزای عملکرد دانه (تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن 100 دانه) و عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت ژنوتیپ‌ها اندازه‌گیری و ثبت شد. بر اساس نتایج، تفاوت میان ژنوتیپ‌‌ها از نظر کلیه خصوصیات اندازه‌گیری شده، معنی‌دار بود (05/0p≤). مجموع میزان بارندگی در طی دوره کاشت تا برداشت، 267 میلی‌متر بود. 40درصد ژنوتیپ‌ها دارای بیش از 76درصد بقای زمستانه بوده و عملکرد دانه 16درصد ژنوتیپ‌ها بیش از 1500 کیلوگرم در هکتار بود. همبستگی مثبت و معنی‌داری بین عملکرد دانه با درصد بقاء (**47/0‌r=)، تعداد غلاف در بوته (**33/0‌(r=، تعداد دانه در غلاف (**33/0 (r=و وزن 100دانه (**20/0‌(r=، وجود داشت. به‌نظر می‌رسد که بهبود مناسب اجزای عملکرد ژنوتیپ‌های متحمل به سرمای نخود در کشت پاییزه باعث افزایش عملکرد (‌میانگین 1240 کیلوگرم در هکتار) در ژنوتیپ‌های مورد بررسی شده است. با توجه به عملکرد اندک نخود در ایران (میانگین ‌480 کیلوگرم در هکتار)، شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به سرما، زمینه مناسبی را برای کشت پاییزه نخود فراهم ساخته و لذا با کشت پاییزه این ارقام در شرایط آبیاری تکمیلی، می‌توان افزایش چشمگیری را در تولید دانه نخود در کشور انتظار داشت.

کلمات کلیدی