خشکسالی یکی از پیچیده ترین و از طرف دیگر ناشناخته ترین بلایای طبیعی است که اثرات سوء اقتصادی آن در کشاورزی دیم، سریع تر از سایر بخش ها آشکار می شود. در این تحقیق برای پایش خشکسالی هم از منظر هواشناسی و هم از دیدگاه کشاورزی، به بررسی موضوع پرداخته ایم. از شاخص های هواشناسی، شاخص استاندارد شده بارش (SPI) در مقیاس زمانی یک ماهه برای ایستگاه سینوپتیک بجنورد انتخاب، تعیین و تحلیل گردید. نتایج شاخص SPI بدست آمده از داده های بارش ایستگاه مذکور و همچنین روند تغییرات خشکسالی در دوره (1375-1384)، نشان می دهد که به غیر از سال های 1375، 1377، 1378 و 1379 که خشکسالی های شدید و خیلی شدید با فصل رشد گندم دیم در منطقه بجنورد (بطور متوسط اوایل آبان تا اواخر خرداد)، همزمان بوده است، در سایر سال ها در فصل رشد محصول خشکسالی هواشناسی رخ نداده یا در حد نزدیک به نرمال بوده است. دوره 8/1377 الی 2/1378 به عنوان خشک ترین دوره و دوره 8/1383 الی 8/1384 به عنوان مرطوب ترین دوره بوده است. شاخص های هواشناسی از جمله شاخص SPI یا تنها تابعی از بارش بوده و یا مقیاس زمانی بلندمدت را درنظر می گیرند، در نتیجه برای پایش وضعیت تنش رطوبتی محصول در مقیاس های زمانی کوتاه (روزانه یا هفتگی)، کارآیی لازم را ندارند. لذا، با هدف پایش خشکسالی کشاورزی، و دخالت دادن اثر دما در کنار بارش، شاخص رطوبتی محصول (CMI) در مقیاس زمانی هفتگی نیز انتخاب و تعیین گردید. برای این منظور داده های هواشناسی ایستگاه سینوپتیک بجنورد در طی 10 سال (1375- 1384) استفاده شد. نتایج شاخص CMI ، نشان می دهد که در آخرین هفته پر شدن دانه (تقریباً هفته اول خرداد)، خشکسالی خیلی شدید (7/2- < CMI <3-) و در هنگام بلوغ و رسیدن محصول، خشکسالی غیر معمول (3- < CMI) بوده است. درنهایت، مطابق با پایش خشکسالی و دوره های حساس رشد محصول، برنامه ای برای آبیاری تکمیلی گندم دیم در این منطقه پیشنهاد گردیده است. از نظر تئوری، آبیاری تکمیلی بخصوص در مرحله دانه دهی و پرشدن دانه، به مقدار 191 میلی متر در دوره مذکور لازم است.

کلمات کلیدی