Foreign policy is based on four main factors: understanding international environment, preparing a strategy for protecting national interests, devising a tactical plan for the implementation of the strategy, and diplomacy, or organizing diplomats for the implementation of the tactics. Designing and implementing foreign policy is dependent on the internal situation, external pressures, statesmen's perception from other countries foreign policy, understanding global events, decision-makers' perception from international arena, and efficient diplomacy. If the above factors are missing, we can only talk of foreign relations, rather than a foreign policy. Relying on the most credited historical references on the Qajar era, the author tries to answer the question as to whether the nature and method of organizing extra-territorial relations, in that era, points to foreign relations or a foreign policy.

مناسبات فرامرزی در روزگار قاجاریه: روابط خارجی یا سیاست خارجی؟ محسن خليلي استاد يار گروه علوم سياسي دانشگاه فردوسي مشهد khalilipolitical@yahoo.com سیاست خارجی، مبتنی بر چهار عمل اصلی است: شناخت محیط بین المللی مبتنی بر فهم وقایع جهانی، تهیه ی نقشه ی کلان یا استراتژی برای تأمین منافع ملی، تهیه ی طرح های عملیاتی یا تاکتیک های اجرایی برای تحقق استراتژی، دیپلماسی و یا سازمان دهی و هدایت نیروها برای تحقق تاکتیک ها. تهیه و اجرای سیاست خارجی به شرایط داخلی، فشارهای خارجی، نوع برداشت زمامداران از سیاست خارجی سایر کشورها، فهم وقایع جهانی، برداشت ذهنی کارگزاران تصمیم گیر از محیط پیرامونی، و دستگاه دیپلماسی کارآمد، بستگی دارد. اگر مناسبات خارجی، فاقد شناخت محیط پیرامونی و بین المللی، طرح های راهنما، سازمان دهی راهبردی و زیر بنای مبتنی بر قدرت باشد، می توان به جای تعبیر سیاست خارجی از مفهوم روابط خارجی، سخن به میان آورد. نگارنده کوشش می کند با تکیه بر برخی از معتبرترین مآخذ و منابع دوران قاجاری به این پرسش پاسخ دهد که ماهیت و شیوه ی اداره ی مناسبات فرامرزی در دوران پادشاهی قاجاران، بیش تر به سیاست خارجی مانند بوده است یا به روابط خارجی ؟ این نکته، به ویژه از آن جهت مهم است که به گمان بسیاری، ورود ایران به عرصه ی نظام جهانی و درگیر شدن آن با فشارهای محیط بین المللی، مصادف با روزگار پادشاهی قاجاران است. نگارنده، سیاق و سبک کوشش های نظری و عملی زمامداران قاجاری را در زمینه ی پیوند با خارجیان، از خلال کتاب ها و اسناد معتبر قاجاری مورد بررسی قرار خواهد داد. واژگان کلیدی: قاجاریه،سیاست خارجی،روابط خارجی،محیط بین المللی،آسیب شناسی مناسبات فرامرزی ایران معاصر.

Keywords