نخستین مجلس شورای ملی، نقشی دوگانه می بایست بر عهده می گرفت: از یک سو، "مؤسس" بود، زیرا پیش از آن ، نهادی وجود نداشت که بتواند بایستگی های دوران مدرن را به شکل متون قانونی درآورد؛ اما از دیگر سو، این مجلس، می بایست ، نقش "مقنن" را نیز به عهده می گرفت ، زیرا مطابق با آن چه که در قانون اساسی مشروطیت آمده بود، مجلس شورای ملی، همان قوه مقننه محسوب می شد. شایان یادآوری است که نخستین مجلس شورای ملی عهد مشروطیت را می توان از مناظری دیگر نیز نگریست: از یک سو، طرح ایده های مدرن و نهادهای جدید برای استحکام وضع جدید و سترون سازی اقتضائات "وضع قدیم"، نیازمند بنیاد نهادن شیوه ها و اندیشه های جدید بود که می بایست در کالبد نهادهای کم پیشینه ، سر بر می آورد . بنابراین، مجلس شورای ملی را ، هم می توان از زاویه "بحران تأسیس"، مورد بررسی قرار داد و هم از منظر "کارکردها" . بررسی چیستی سرشت دولت پهلوی، مورد توجه پژوهشگران بسیاری است. خودکامگی، به عنوان ویژگی بنیادین نظام سیاسی ایران دوران قاجار ، امکان انتقال از یک ساخت سیاسی سنتی به یک ساخت سیاسی مبتنی بر قدرت متمرکز را پدیدار نمی ساخت. پیدایش قدرت متمرکز اقتدارگرا در ایران، دستاورد همپوشانی سه لایه از روند تحولات تاریخ معاصر بوده است: از یک سو، رسوخ سرمایه داری خارجی، سبب تضعیف ساختار اقتصادی و اجتماعی سنتی و نفوذ اندیشه های سیاسی و اجتماعی مدرن شده بود. از دیگر سو، ناکارآمدی قاجاران در اعمال قدرتمندانه کار ویژه های یک نظام سیاسی به همراه رسوخ قدرت های اشغالگر خارجی در مصادر تصمیم گیری ، سبب می شد پادشاهان قاجاری نتوانند به مقتضیات دوران جدید پاسخ دهند. سویه دیگر آن بود که جنبش مشروطیت در پایان دادن به عمر استبداد سنتی، خصلتی اقتدارگرا به خود می گرفت، گرچه مدعیاتی دموکرات منشانه داشت. نگاهی به عملکرد مجلس اول ( لغو تیولداری، لغو امتیازات ناشی از شئوون اشرافی، تصویب قانون دیوان محاسبات عمومی، قانون ثبت اسناد و املاک، قانون تشکیلات ایالتی و قانونمندکردن ایجاد روال های بوروکراتیک) نشان می دهد که در کشاکش میان آزادی و نظم ، به دلایلی گوناگون ، " نظم و انضباط"، گزینش ، و " ضعف جامعه در مقابل دولت"، سبب شد اولویت های ویژه ای در فرآیند اصلاحات ، پدیدار گردد. نگارنده درصدد است با تحلیل متن مذاکرات نخستین مجلس شورای ملی، نشان دهد که نطفه پیدایش دولت متمرکز اقتدارگرای رضاشاهی، در خلال گفتگوهای برخی نمایندگان مجلس اول مشروطه منعقد شده بوده است.

کلمات کلیدی