ازنظر ارسطو تبیین یک چیز با یک امر بر وفق صورت حقیقی یا ذات معقول آن و غایتی که داشت و هدفی که بر می آورد انجام می شد. مثلا چرا اشیا سقوط می کنند؟ بروفق رای ارسطو و پیروانش حرکت طبق تمایل ذاتی هر چیز به باز جست قرارگاه طبیعی اش، تبیین می شود.. قرارگاه یا «مقر طبیعی» آتش بالاست و مقر خاک پایین است. اشیا سنگین تر گرایش نیرومندتری به سمت اسفل دارند و لذا باید سریع تر سقوط کنند. غایت حرکت- غایت به هر دو معنا، هم به معنای نهایت و هر به معنای غرض و غایت – بیش تر مورد توجه است تا جریان هایی که در آن میان و پیش از آن اتفاق می افتد. بدین جهت علییت با توجه به هدف های اینده (علل نهایی) و تمایلات ذاتی (علل صوری) توصیف می شود، نه صرفاً با آثار رویدادهای گذشته (علل فاعلی) که بر مواد منفعل و مستعد (علل مادی) عمل می کند. سخنان فوق به این معنا نیست که در علم ارسطویی مشاهده جایی نداشت. ارسطو خود در رده بندی زیست شناختی پژوهش های معتنابهی کرده بود که مستلزم مشاهده دقیق بود. ولی بحث غایت یعنی همان مساله ی هدف دار و با قصد و غرض انگاشتن هر چیز و هرکار، علی الاصول جای خود را به نظریه هایی که بتوان با تجربه های بیش تر امتحانشان کرد، نپرداخته بود. اما این ویژگی نفی کننده ی اصل مکانیسم نیست. پژوهش در علل مکانیکی بخشی از وظیفه ی علم به شمار می رود. اما علت های مکانیکی در نهایت غایت انگارانه از آب در می آیند چرا که علت راستین همان علت غایی است.

کلمات کلیدی