یکی از مباحث مهمی که از دیرباز تا کنون، ذهن انسانهای ژرف اندیش را به چالش کشانده است، نسبت عقل و ایمان در مباحث فلسفه و الهیات بوده است. با توجه به به آنکه گفت و گوی عقل و ایمان علاوه بر آثار و پیامدهای نظری و اعتقادی بنیادین، تاثیری چشمگیر بر زندگی و رفتار فردی و اجتماعی انسان دارد، طرح این مباحث برای پیروان ادیان، به خصوص ادیان ابراهیمی که مدعی سعادت دنیوی و اخروی بشر هستند، ضرورت بیشتری می یابد. دین مبین اسلام نیز از این امر مستثنا نیست. در میان مسلمانان، فارابی اولین فیلسوف ایرانی(قرن سوم و چهارم هجری) است که در صدد بر آمد تا دین و فلسفه را به عنوان دو شکل دانش آشتی پذیر و نه مخالف یکدیگر تفسیر کند. فرضیه اصلی در این مقاله، این است که فارابی از انجام این مهم برآمده است؛ چنان که شواهدی نیز دال بر این مدعا یافت می شود؛ از جمله آنکه وی کوشیده است تا عقاید مذهبی را با منطق و روشنی ذهن اثبات کند. هر چند فلسفه فارابی وامدار میراث کهن افلاطون، ارسطو و نوافلاطونیان است، ولی می توان فلسفه او را \"نوافلاطونی اسلامی\" نامید؛ زیرا اگرچه در فلسفه فارابی هیچ نقل قول مستقیمی از قرآن و احادیث نشده است، اما رساله هایش با نام و اذعان به مقام ربوبیت ذات اقدس الهی و اقرار به نبوت رسول خدا آغاز می شود. همچنین کتاب \"احصاء علوم\" فارابی در تقسیم بندی علوم، سرآغاز کوشش گروهی کثیر از متفکران اسلامی جهت نظم بخشیدن به علوم و ایجاد وفاق و سازگاری بین عقل و ایمان یا فلسفه و دین است. وی درکتاب آراء اهل مدینه الفاضله، رئیس مدینه فاضله را فیلسوفی می داند با صفات نبوت که با عقل فعال مرتبط است. بنابراین به نظر می رسد که او می خواهد دین و فلسفه را درآمیزد و پدیده تازه ای ایجاد کند که انسان را به سعادت و کمال در دنیا و آخرت رهنمون باشد. در این مقاله صحت فرضیه فوق بررسی و تحقیق خواهد شد.

کلمات کلیدی