مناطق مرکزی ایران در زمان هرج ومرج ناشی از ضعف وانحطاط سلسله هایی چون سلاجقه،درگیریهای گسترده بین آنها با خوارزمشاهیان و پس ازآن حمله های خانمان برافکن مغول ،در سایه درایت ،هوشمندی وحوصله اتابکان از آسیب های جدی مصون ماند.نقطه اوج این جریان درزمان لشکرکشی های بی امان چنگیز وجانشینانش که ازسال 620 آغازشد،رخ نمود . شهرهایی همچون اصفهان،یزد،کرمان وشیراز ومحدوده های پیرامون این مناطق از گزند تخریبهای گسترده این هجوم در امان ماند وهمین امر موجب اقبال گسترده بزرگان اعم از عرفا ودانشمندان وصاحبان ثروت برای اقامت در این مراکز گردید.به گونه ای که این نواحی با رشد نسبتا سریع وگسترده در محدوده زمانی ذکر شده روبرو شدند. رواج وگسترش ساخت وساز باعث به وجودآمدن گونه های متنوعی ازمعماری در هریک از این نقاط شد،که گرچه ازیک الگوی کلی و واحد تبعیت می کردند،اما هرکدام از آنها واجد ویژگیهای منحصر به خود هستند.یزد نیز در سایه حضور مداوم اتابکان که حدود دویست سال طول کشید ،با رشد روز افزونی در مقیاس های مختلف شهرسازی ومعماری روبرو شد .این پژوهش سعی بر شناخت ومعرفی آنها دارد. ساخت تعداد زیادی روستا در پیرامون شهر یزد،گسترش محدوده شهر والحاق بخشهایی از ربض به شارستان ،تولید حجم زیاد محصولات معماری وبه خصوص بناهای عمومی بزرگ نظیر مساجد ومدارس از جمله اقدامات عمرانی این دوره است. لازم به ذکراست،همه این ساخت وسازها توسط اتابکان صورت نپذیرفته ،بلکه در سایه آرامش ناشی ازحکومت آنان بسیاری از بزرگان وخیرین نیز اقدام به ساخت وسازهای فرا وان نمودند.

کلمات کلیدی