استفاده از گیاهان زراعی کارآمد به‌منظور بهره‌برداری از منابع، به‌ویژه آب و تشعشع خورشیدی از مهم‌ترین راهکارها جهت نیل به اهداف کشاورزی پایدار می‌باشد. در همین راستا و به‌منظور برآورد ضریب خاموشی و کارآیی مصرف نور کنجد، آزمایشی در سال زراعی 89-1388 بصورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکراردر مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. فاکتور کرت اصلی، کشت و عدم کشت گیاه پوششی در پاییز و زمستان گذشته و فاکتور کرت فرعی، انواع کود بیولوژیک در چهار سطح 1- نیتروکسین (دارای باکتری‌های، Azotobacter sp. و Azospirillum sp.)، 2- بیوفسفر یا باکتری‌های حل‌کننده فسفات یا پی‌اس‌بی PSB (دارای باکتری‌‌های Bacillus sp. و Pseudomonas sp.)، 3- بیوسولفور یا باکتری‌های حل‌کننده گوگرد یا SSB(Thiobacillus sp.)، و شاهد (بدون کود) بودند. نتایج نشان داد که کودهای بیولوژیک در مقایسه با شاهد، زمان رسیدن به حداکثر شاخص سطح برگ را 15 روز جلو انداختند و به دنبال آن حداکثر کسر تشعشع جذب شده و تولید ماده خشک نیز در این تیمارها، 15 روز نسبت به شاهد جلوتر بود و در روز شصتم پس از کاشت به وقوع پیوست. کشت گیاهان پوششی موجب برتری 19 درصدی ماده خشک تولیدی کنجد در مقایسه با عدم کشت آنها گردید. اگر چه ضریب خاموشی نور در حالت عدم کاربرد کود، بیشتر از ضریب خاموشی نور در نتیجه استفاده از کودهای بیولوژیک بود (78/0 در برابر 69/0)، ولی به‌دلیل کارآیی مصرف نور بیشتر کنجد در نتیجه استفاده از بیوسولفور و نیتروکسین (به‌ترتیب 31/1 و 24/1 گرم بر مگاژول) نسبت به شاهد (09/1 گرم بر مگاژول)، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت در نتیجه کاربرد کودهای بیولوژیک به‌طور معنی‌داری بیشتر از شاهد بود. کارآیی مصرف نور کنجد در نتیجه‌ی کشت گیاهان پوششی، به اندازه 18/0 بیشتر از تیمار عدم کشت گیاهان پوششی بود. در پژوهش حاضر، میانگین کلی کارآیی مصرف نور کنجد، 19/1 گرم بر مگاژول برآورد گردید (95/0R2=). به‌طور کلی، نتایج این پژوهش نشان داد که استفاده از نیتروکسین و بیوسولفور همراه با کشت گیاهان پوششی در یک نظام کم‌نهاده‌ی تولید کنجد، می‌تواند سبب افزایش کارآیی استفاده از نور و به دنبال آن افزایش عملکرد کمی و کیفی گردد.

کلمات کلیدی