به منظور ارزیابی عملکرد، کارایی مصرف آب و نور ژنوتیپ‌های گندم، آزمایشی مزرعه ای به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و به مدت دو سال زراعی (86-1385 و 87-1386) در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزی طرق مشهد به اجرا در آمد. عامل اصلی آبیاری شامل آبیاری مطلوب و قطع آب از مرحله ظهور بساک تا رسیدگی، عامل فرعی هفت ژنوتیپ جدید گندم شامل لاین‌های شماره 9103، 9116، 9203، 9205، 9207، 9212، C-81-10 و رقم کراس شاهی و عامل فرعی فرعی شامل استفاده از فتوسنتز جاری و جلوگیری از فتوسنتز جاری بود. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد، اثر تنش رطوبتی و جلوگیری از فتوسنتز بر عملکرد دانه معنی دار بود. با اعمال تنش رطوبتی و جلوگیری از فتوسنتز جاری عملکرد دانه به ترتیب 35 (2976 کیلوگرم در هکتار) و 68 درصد (1830 کیلوگرم در هکتار) نسبت به شرایط مطلوب رطوبتی (4577 کیلوگرم در هکتار) و استفاده از فتوسنتز جاری (5722 کیلوگرم در هکتار) کاهش یافت. تنش رطوبتی باعث کاهش کارایی مصرف آب بر حسب عملکرد دانه (WUEG) و کارایی مصرف نور (RUE) شد. WUEG تحت شرایط تنش رطوبتی (687/0 کیلوگرم بر متر مکعب آب مصرفی) و جلوگیری از فتوسنتز جاری (401/0 کیلوگرم بر متر مکعب آب مصرفی) در مقایسه با شرایط بهینه رطوبتی (841/0 کیلوگرم بر متر مکعب آب مصرفی) و استفاده از فتوسنتز جاری (127/1 کیلوگرم بر متر مکعب آب مصرفی) به طور معنی داری به ترتیب به میزان 3/18 و 4/64 درصد کاهش یافت. دلیل اصلی کاهش کارایی مصرف آب تحت تیمار تنش رطوبتی، کاهش عملکرد دانه بود. اختلافات ژنوتیپی نیز در مورد صفات مورد نظر وجود داشت، به طوری که در شرایط بهینه رطوبتی و قطع آبیاری بالاترین WUEG به ترتیب مربوط به ژنوتیپ شماره 9103 و C-81-10 بود و کمترین WUEG در هر دو شرایط آبیاری، مربوط به رقم کراس شاهی بود. با توجه به مطالب فوق، ژنوتیپ‌های C-81-10، 9103 و 9116 را می توان به عنوان ژنوتیپ‌های امیدبخش و مناسب برای شرایط تنش رطوبتی معرفی و از آنها در برنامه‌های اصلاحی استفاده نمود.

کلمات کلیدی