توجه به اهمیت روایی-آیینی اسطورة سیاوش، جدا از متون حماسی و تاریخی، در ادوار اسلامی، اسطورة سیاوش همچنان در ادبیات شفاهی و فرهنگ عامیانه مردم ایران، در دو جنبة روایی و آیینی، به حیات خود ادامه داده است. مهم ترین جلوة حیات آیینی دیرپای سیاوش در فرهنگ ایرانی آیین سیاوشان است. کهن ترین یادگار این آیین به یک دیوارنگاره در "پنجیکند"، در حوالی سمرقند (در سرزمین باستانی سغد)، مربوط به قرن سوم پیش از میلاد تعلق دارد که نقشی از آیین سوگ سیاوش بر آن ترسیم شده‌است. تمام منطقة معروف به خوارزم و سرزمینی که آن را باکتریا نام داده‌اند، به ویژه مرو، دارای آثار سیاوشانی است، اما آثار برگزاری این آیین در اقصی نقاط ایران قابل تعقیب است و حتی نمایشی‌ترین آیین های ایرانی (همچون تعزیه) از دل مراسم سوگ سیاوشان سر‌برمی‌آورد. . نقش بنیادین مرگ و رستاخیز سالانه و غایی قربانی مقدس در آیین سیاوشان به اسطورة سیاوش نیز انتقال یافته است. در این جستار، از رهگذر بررسی تطبیقی و تکوینی ساختار آیینی اسطورة سیاوش و آیین سیاوشان، و تحلیل الگویی داستان ، بر مبنای پیشینة آیینی آن، کوشیده شده است، ساختار آیینی- مناسکی اسطورة سیاوش و الگوی اساطیری شکل-دهنده بدان بررسی شود. نقش بنیادین کیش تسلسل مرگ و رستاخیز خدای جوان شهیدشونده و تکرار چرخة سالانه و غایی قربانی مقدس در اسطورة سیاوش- کیخسرو از دلایل اصلی الگوپذیری داستان سیاوش از آیین سیاوشان است که باعث شده، بتوان این داستان را در دو سطح سرنوشت تراژیک او، در عرض روایی داستان، و پیوند ادامة حیات او (کیخسرو) به موعود آخرالزمان زرتشتی، در طول زمان روایی، داستانی با ساختار آیینی- مناسکی دانست.

کلمات کلیدی