اندیشه ی اسطوره ای بهاء الدین عامِلی (شیخ بهایی)، بیش از چهار سده حاکم بر قلمروهای گوناگون علوم و فنون، بویژه معماری بوده است. مقاله ی حاضر تأمّلی تاریخی درآثار و لایه های پنهانِ زندگی شیخ بهایی و ارتباط او با قلمرو معماری است؛ و تلاش می کند با استناد به مدارک تاریخی اندیشه ی دیرپای توانایی و حضور برجسته ی شیخ در قلمرو معماری را مورد تحلیل قرار دهد. علاوه بر این مقاله ی حاضر، مبتنی بر فقرات کوتاهی از متون «کشکول» و «خلاصه الحساب» شیخ است که علی رغم پیوند با قلمرو مهندسی تاکنون مورد بررسی انتقادی پژوهشگران قرار نگرفته است. با استناد به آثار مکتوبِ شیخ بهایی و گزارش های مستند تاریخی، با وجود آن که شیخ از جمله علمای طراز اول زمان خود بوده است؛ ولی اندیشه ی دیرپای تسلط او در قلمرو معماری و شهرسازی مطابق با وقایع تاریخی نبوده و به حکم نَقل مُدام به صورت یک حقیقت تاریخی درآمده است . در واقع پیوند شیخ با آثار معماری و تصویر ارایه شده از او، بیش از پیش با جایگاه دینی و علمی او در حکومت صفوی و صنف معماران مرتبط است.

کلمات کلیدی