نوسانات عوامل آب‌ و هوایی و تنش‌های حاصل از آن‌ها نقش مهمی در مقدار تولید محصولات کشاورزی به‌ویژه در شرایط دیم دارند. در این تحقیق ارتباط بین عملکرد محصولات گندم و جو دیم با متغیرهای آب و هوائی شامل: دمای حداقل، دمای میانگین، دمای حداکثر، بارندگی، تبخیروتعرق و شاخص‌های خشکسالی شامل: شاخص بارش استاندارد شده (SPI) و شاخص شناسائی خشکسالی (RDI) در ایستگاه‌های بجنورد، مشهد و بیرجند بررسی و مدل‌سازی گردید. با استفاده از روش تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA) دوره‌های موثر بر تنش‌‌های آب‌ و هوایی و خشکی از میان 34 دوره‌ شامل 1، 2، 3، 4، 6 و 9 ماهه و دورة مرطوب انتخاب شده برای هر یک از متغیر‌ها تعیین گردیدند. نتایج نشان داد که در ایستگاه بجنورد برای برآورد عملکرد محصولات گندم و جو مدل‌های ساخته ‌شده بر اساس متغیرهای شاخص SPI، در ایستگاه مشهد مدل‌های ترکیبی و در ایستگاه بیرجند برای گندم مدل ترکیبی و برای جو مدل ساخته شده بر اساس شاخص RDI دارای بیش‌‌‌ترین دقت و صحت می‌باشند. بر اساس معادلات استخراج شده، در بجنورد تنش‌های ناشی از خشکسالی در دوره 4 ماهه منتهی به فروردین، مشهد 2 ماهه مهر و آبان و بیرجند 2 ماهه منتهی به اسفند و ماه خرداد بیش‌ترین تاثیر را بر عملکرد دارند. تنش‌های ناشی از حداقل و حداکثر دما در بجنورد در دوره‌های 9 ماهه منتهی به خرداد، مشهد 6 ماهه منتهی به خرداد و بیرجند 6 ماهه منتهی به اسفند بیش‌ترین تاثیر را بر عملکرد دارند.

کلمات کلیدی