سابقه و هدفکنجد گیاه روغنی ارزشمندی است که در مقایسه با دیگر گیاهان زراعی، نهاده‌پذیری و عملکرد کمی دارد. کشت و کار کنجد به دلایلی همچون بهبود کمتر ویژگی­ های ژنتیکی این گیاه در مقایسه با گیاهان غالب و توسعه نیافتن روش‌های مدیریتی و زراعت مکانیزه، توسعه کشت آن فراموش شده ‌است. یافته‌های چندی بیانگر تأثیر مثبت کودهای زیستی (بیولوژیک) بر عملکرد محصولات زراعی است که افزون بر فراهم کردن مواد غذایی مورد نیاز برای گیاه، هزینه پایین ­تری داشته و برخلاف کودهای شیمیایی تأثیر نامطلوبی بر محیط ندارند، از این رو این کودها می‌توانند در جهت توسعه کشت و بازگرداندن گیاهان زراعی همچون کنجد به نظام‌های زراعی سودمند واقع شوند. بنابراین هدف از اجرای این پژوهش بررسی تأثیر کاربرد کودهای زیستی و شیمیایی تامین‌کننده نیتروژن، فسفر و گوگرد برای تولید بهینه کنجد بود.مواد و روش‌ها: این آزمایش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی92-1391 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل کاربرد کودهای زیستی نیتروکسین (1)، بیوفسفر (2)، بیوسولفور (3)، ترکیب دوگانه تیمارهای2 و 3 (4)، ترکیب سه‌گانه تیمارهای1، 2 و 3 (5) و همچنین کودهای شیمیایی اوره (6) و سوپرفسفات تریپل (7)، ترکیب دوگانه تیمارهای6 و 7 (8)، ترکیب سه‌گانه 6 و 7 به همراه گوگرد عنصری (9) و تیمار شاهد (10) بودند (برای همه­ ی تیمارهای آزمایشی پیش از کاشت گیاه میزان 20 تن در هکتار کود دامی نیز مصرف شد).نتایج و بحث: نتایج نشان داد، تأثیر کاربرد کودهای مختلف زیستی و شیمیایی بر صفات شمار کپسول در بوته، عملکرد زیستی، عملکرد دانه و عملکرد روغن معنی‌دار بود. ، شمار کپسول در بوته مهم‌ترین جزء عملکرد کنجد شناخته شد (87/0r=). شمار دانه در کپسول، وزن هزار دانه و شاخص برداشت تحت تاثیر تیمارهای آزمایش قرار نگرفتند. همچنین درصد روغن دانه تحت تاثیر هیچ یک از تیمارها قرار نگرفت، در نتیجه عملکرد بالای روغن در تیمارهایی به دست آمد که دانه بیشتری تولید کرده بودند. در تیمار ترکیبی کاربرد سه‌گانه کودهای شیمیایی اوره-سوپرفسفات تریپل-گوگرد عنصری (تیمار 9) عملکرد زیستی و دانه نسبت به تیمار شاهد به ترتیب 1/51 و 4/54 درصد افزایش یافت. به­ طورکلی تیمار ترکیب چندگانه کودهای شیمیایی اوره-سوپرفسفات تریپل-گوگرد عنصری دارای بیشترین شمار کپسول در بوته (107 کپسول)، عملکرد زیستی (20908 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد دانه (8/3757 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد روغن (6/1674 کیلوگرم در هکتار) بود که با تیمارکاربرد چندگانه کودهای زیستی نیتروکسین-بیوفسفر-بیوسولفور تفاوت معنی‏ داری نداشت. در این آزمایش با وجود اینکه کودهای زیستی درصد روغن دانه (ویژگی کیفی) کنجد را به دلائلی همچون ویژگی­ های گیاهی و یا نبود تاثیرگذاری ریزموجودهای موثر آن کودها تغییر نداد، اما عملکرد کیفی محصول (عملکرد روغن) را به موازات عملکرد دانه افزایش داد.نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که به­ طورکلی کاربرد کودهای زیستی همانند کودهای شیمیایی می‌تواند سبب افزایش ویژگی­ های رشدی و عملکرد کنجد شود. بالاترین عملکرد کنجد با کاربرد ترکیبی کودهای زیستی و شیمیایی به دست آمد. کاربرد این کودها با افزایش شاخص سطح برگ و بهبود توانمندی گیاه برای رشد بهتر و تولید بیشتر ماده خشک، موجب دستیابی به عملکرد بالاتر محصول شد. به­ طورکلی می‌توان بیان داشت که برای تولید موفق و اقتصادی کنجد، افزون بر کودهای شیمیایی می‌توان از کودهای زیستی نیز استفاده کرد و در ضمن، از سودمندی­ های درازمدت این نهاده‌ها همچون کاهش هزینه‌های مربوط به نهاده‌ها، پایداری تولید محصول و سلامت تولیدات کشاورزی و همچنین محیط زیست بهره‌مند شد.

کلمات کلیدی