دانستن این موضوع که افراد چگونه همدیگر را خطاب میکنند موضوعی مهم در مطالعات جوامع و بهمنظور ایجاد روابط اجتماعی بین افراد است. در این مقاله مواردی که افراد با نام یا لقبی به جز نام اصلی خود مورد خطاب قرار میگیرند مورد بررسی قرار گرفتهاست. دادههای این پژوهش بر اساس مشاهدات یک ماهه در سطح شهر مشهد و در مکانها و موقعیتهای گوناگون و متفاوت جمعآوری شدهاند. خطاب قرار دادن افراد در ایران به شدت تحت تأثیر نظام احترام و ادب است که به خاطر شرایط اجتماعی- تاریخی رواج دارد. به نظر میرسد روشهایی که برای خطاب افراد با نامی غیر از نام اصلیشان مورد استفاده قرار میگیرد، وامگرفته از خصوصیات اخالقی، فکری، قیافه، کار و رفتار آن افراد انتخاب شدهاند که به صورتهای گوناگونی جلوهگر میشوند از جمله لقب، عنوان مذهبی، اصطالحات مربوط به شغل و اسامی رسمی، اصطالحات خویشاوندی، اصطالحات حاکی از صمیمیت، ضمایر، اسم مستعار، تخلص، صفات و استعاره. غالباً نامگریزی در ساختهای امری، نهیی، استهفامی، تمنایی و ندایی مشاهده میشود، زیرا در همین ساختها است که شنونده حضور دارد و مورد خطاب قرار میگیرد. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش نه راهکار نامگریزی از هم متمایز شدند، پنج دلیل برای نامگریزی بیان گردیده است و ساختهای دستوری مورد استفاده در نامگریزی نیز گردیدهاند.

کلمات کلیدی