دربارۀ خاستگاه های نظری تکوین حمام های جهان اسلام از منظر علوم طبیعی قدیم (علم طب) تحقیقات اندکی وجود دارد. هرچند غالب متون طب دورۀ اسلامی به ابعاد تعامل انسان و محیط برای سلامتی انسان پرداخته¬اند؛ اما نقش تعالیم این متون در بازخوانی خاستگاه های نظری آفرینش معماری و سازماندهی محیط بررسی نشده است. استحمام و معماری حمام یکی از زمینه های میان رشته ای پیوند طب و معماری هستند که بیشتر پزشکان قدیم بخشی از آثار خود را به نقش آنها در سلامتی و درمان اختصاص داده اند. مسئلۀ این پژوهش واکاوی مبانی نظری شکل گیری حمام های جهان اسلام به گزارش متون طب دورۀ اسلامی است. مقالۀ حاضر به روش تفسیر تاریخی تعالیم طب جسمانی و روحانی متون را در تکوین ساختار معماری و مضامین نگارگری در حمام ها بررسی می کند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که حمام های جهان اسلام منطبق بر طبیعت بدن و نفس انسان و در نتیجه عالم (طبیعت) هستند. این تشابهات شامل انطباق مراتب بخش¬های حمام با مزاج های چهارگانۀ انسانی و انطباق مضامین نقاشی گرمابه ای با نفوس سه گانۀ انسانی است. هدف از این تشابهات ساختاری و محتوایی نیز ایجاد محیطی متناسب با طبیعت انسان برای حفظ اعتدال مزاج و سلامتی پایدار جسم و روان است.

کلمات کلیدی