از آنجا که محور هرگونه تحلیل جغرافیایی تأکید بر فضا و مفاهیم زیست­ محیطی آن است؛ لذا تغییر در مناسبات میان انسان و محیط ­زیست شهری را می­ توان محصول نهایی میل انسان به تغییر در محدودة سکونت گاهی خود برای چیرگی بر ماهیت زیست­ محیطی و فضایی شهر دانست؛ بر همین اساس، پژوهش حاضر سعی دارد با بهره­ گیری از رویکرد آینده­ نگاری گام طبیعی در چارچوب شاخص­های محیط­ زیست شهری، به تحلیل تحوّلات فضایی در مقیاس زیست­ محیطی در کلان شهر مشهد بپردازد. برای دستیابی به این هدف، از مطالعات توصیفی - تحلیلی، اسنادی و پرسشنامه در چارچوب مدل دلفی و تحلیل­ های نرم­ افزاری استفاده گردید. در این راستا، پس از برگزاری جلسات اوّلیّة بحث با 50 نفر از نخبگان دانشگاهی و مدیران اجرایی شهر مشهد به عنوان جامعة آماری تحقیق، تعداد 78 متغیّر در قالب 16 طبقه­ بندی کلّی به عنوان متغیّرهای اوّلیّة پژوهش شناسایی شدند. در ادامه، متغیّرهای اوّلیّه، در چارچوب ماتریس اثرات متقاطع در نرم­ افزارهای آینده­ نگار میک­ مک و سناریو ویزارد تعریف شدند؛ سپس، از جامعة آماری خواسته شد تا برحسب میزان اثر - وابستگی مستقیم، غیرمستقیم و بالقوّه، به ارزشیابی متغیّرها در بازۀ 0 (بی­تأثیر) تا 3 (تأثیر بسیار قوی) بپردازند. نتایج نشان داد که با 2 بار تکرار چرخش داده­ای، شاخص پُرشدگی به دست آمده 79/95% می­باشد که این امر، مبیّن ضریب بالای تأثیرگذاری متغیّرها بر یکدیگر است. همچنین به اتّکاء یافته­های به دست آمده، شاخص مدیریت یکپارچة زیست­ محیط شهری (ME4) با امتیاز 188، دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و شاخص تدوین و ارتقاء مقرّرات بازیافت شهری (RY4) با مجموع 5585944 ارزش سطری محاسبه ­شده، دارای بیشترین میزان اثرگذاری غیرمستقیم بر دیگر متغیّرها بوده ­اند. در نهایت، با در نظر گرفتن نیروهای پیشران کلیدی شناسایی­ شده، سناریوهای مطلوب، میانه و فاجعه ارائه گردید.

کلمات کلیدی