بدون تردید معاد جسمانی یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث اعتقادی در تاریخ اندیشه‌ی کلامی و فلسفی ما است و صدرالمتالهین به یاری اصولی برآمده از نظام فلسفی خود توانسته آن را به کرسی اثبات و تبیین عقلی و فلسفی بنشاند.معاد شناسی ملاصدرا معطوف به اثبات سه مطلب است: یک. اثبات عینیت بدن اخروی و دنیوی، دو. اثبات این‌که آخرت از منشآت نفس و ناشی از خلاقیت آن است، سه. اثبات سیر صعودی نفس. مسئله اصلی این مقاله این است که فارغ از همسانی فراوانی که در تصویر معاد جسمانی در آثار گوناگون ملاصدرا دیده می‌شود، شمار اصول مورد استفاده او در این آثار متفاوت بوده و از شش تا دوازده اصل را دربر می‌گیرد. پرسش مهم این است که اصول مورد نیاز صدرا برای تقریر نظریه معاد جسمانی کدام است و چرا تعداد این اصول در آثار صدرا متفاوت است؟ و آیا تفاوت اصولی که در آثار ملاصدرا مشاهده می‌شود ناشی از زمینه‌ی خاص بحث در آن اثر بوده یا واقعا تفاوت اساسی بوده، به تعبیر دیگر آیا با توجه به این اختلاف تغییری در نظریه معاد جسمانی داده شده است؟ مقاله حاضر درصدد تبیین دقیق این اصول و مقایسه تطبیقی آن در آثار گوناگون ملاصدراست و نتیجه خواهیم گرفت که سر افزایش و کاهش این اصول، در عواملی مانند مختصر یا مفصل بودن کتاب‌های اوست، همچنین توأم و آمیخته بودن چند اصل در برخی آثار ملاصدرا می‌تواند نکته‌ای کلیدی و مهم تلقی گردد. مسلم آنکه دخالت همه این اصول در اثبات نظریه صدرا در باب معاد جسمانی به یک اندازه نیست؛ برخی از این‌ها اصول عام حکمت صدرایی و برخی دیگر، مقدمات اساسی که عهده دار اثبات این مهم‌اند و برخی دیگر بیانگر مراتب نفس و سیر صعودی آن به شمار می‌آیند.

کلمات کلیدی