پیامبر اکرم (ص) همزمان با بنیان­گذاری قرائت و کتابت قرآن کریم، نظام آموزش آن را با هدف فهم و دریافت، و بکارگیری زبان قرآن پایه­ گذاری کردند. از این رو، بر اساس زمینه­ های صدور حدیث نزول قرآن بر هفت حرف، رسول خدا نه تنها قرائات ناشی از اختلاف­ های لهجه­ ای و گویشی مسلمانان را تجویز کردند، بلکه از گسترش تصریفات قرآنی در سه حوزۀ کلمات، آیات و سوره­ ها استقبال، و آن را تحسین می­ کردند؛ قرائات تصریفی را می‌توان نماد پویایی و زایایی زبان قرآن دانست که صحابه آن را به صورت مزجی با آیات قرآن یا به شکلی جدید که برگرفته از ساختار زبان قرآن بود، به کار می‌بردند. این نوشتار بر پایه همین رویکرد، بر آن است که جمع و تدوین قرآن در عهد نبوی و با اشراف و تعالیم آن حضرت سامان یافته است؛ پس از رحلت رسول خدا و درگذشت برخی صحابه که از قرائات تصریفی رسول خدا آگاهی داشتند، عمر بن خطّاب پیشنهاد جمع آنها را به ابوبکر داد، ولی در عین حال، در دوران خلافتش محتاطانه از گسترش دامنۀ این گونه قرائات در میان مسلمانان جلوگیری کرد. در ادامۀ این روند، عثمان بن عفّان با تهیه و تدوین مصاحف امام، مصحف‏ها و جزوه­ های حاوی قرائات برخی از صحابه در مدینه را از بین می­برد تا رسم الخط معیار و متن مکتوب قرآن به صورتی یکسان باقی بماند.

کلمات کلیدی