تجزیه و تحلیل نظام های کشاورزی به منظور بررسی اثرات زیست‌محیطی موجب ارتقاء کیفی مدیریت و توسعه پایدار کشاورزی می شود. این مطالعه با هدف بررسی اثرات زیست محیطی نظام های عمده تولیدات زراعی در استان خراسان رضوی شامل گندم، ذرت، چغندرقند، کلزا، گوجه فرنگی، سیب زمینی، خربزه، هندوانه و خیار با استفاده از ارزیابی چرخه حیات (LCA) انجام شد. بدین منظور، میانگین نهاده های مصرفی طی سال های 95-1385 با استفاده از پرسشنامه و آمارنامه های وزارت جهاد کشاورزی جمع آوری و بر اساس روش ISO14044، LCA در چهار گام شامل مشخص سازی اهداف و حوزه عمل، ممیزی چرخه حیات، ارزیابی تأثیر چرخه حیات و تلفیق، نتیجه گیری و تفسیر نتایج انجام شد. در این مورد، واحد کارکردی معادل یک تن محصول اقتصادی از هر گیاه در نظر گرفته شد. گروه های تأثیر مورد مطالعه شامل گرمایش جهانی، اسیدی شدن و سرشارسازی بود. در آخرین مرحله، شاخص بوم شناخت (Ecox) محاسبه شد. برای سنجش قابلیت روایی پرسشنامه، ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید. نتایج نشان داد که ضریب آلفای کرونباخ 82%=α نشان-دهنده قابلیت اعتماد بالای پرسشنامه بوده است. بیشترین سهم انتشار گازهای گلخانه ای در گروه تأثیر گرمایش جهانی مربوط به دی اکسید کربن بود. بیشترین و کمترین پتانسیل گرمایش جهانی به ترتیب برای کلزا (01/1342 واحد معادل کیلوگرم CO2 به ازای هر یک تن عملکرد اقتصادی) و چغندرقند (25/27 واحد معادل کیلوگرم CO2 به ازای هر یک تن عملکرد اقتصادی) بدست آمد. بیشترین پتانسیل سرشارسازی نظام های آبی مربوط به کلزا با 59/0 واحد معادل کیلوگرم PO4 به ازای هر یک تن عملکرد اقتصادی بود و کمترین میزان برای چغندرقند با 01/0 واحد معادل کیلوگرم PO4 به ازای هر یک تن عملکرد اقتصادی حاصل شد. بیشترین مجموع شاخص بوم شناخت مربوط به کلزا با 67/0 EcoX به ازای هر یک تن عملکرد اقتصادی بود و کمترین میزان برای چغندرقند با 01/0 EcoX به ازای هر یک تن عملکرد اقتصادی حاصل شد. مجموع شاخص بوم شناخت در نظام تولید کلزا در مقایسه با نظام های تولید گندم، ذرت، هندوانه، خیار، خربزه، گوجه فرنگی و سیب زمینی به ترتیب برابر با 38، 46، 49، 59، 77، 80 و 94 درصد بالاتر بدست آمد بیشترین سهم در مقایسه گروه های تأثیر مربوط به سرشارسازی آبی (با میانگین 56 درصد) بود. بر این اساس، به منظور کاهش اثرات زیست محیطی نظام های تولید توصیه می شود از مدیریت پایدار حاصلخیزی خاک، جایگزینی نهاده های شیمیایی، افزایش کارایی مصرف نهاده ها، خاکورزی کاهش یافته، تناوب زراعی، کشت مخلوط با گیاهان تثبیت کننده نیتروژن و انتخاب گیاهان با هزینه های زیست محیطی کمتر در الگوی کاشت بهره‌گیری شود.

کلمات کلیدی