با توجه به آنکه خاکشیر از مهمترین گیاهان دارویی می باشد لذا این مطالعه به بررسی و گزینش از بین چند جمعیت خاکشیر بومی استان خراسان رضوی برای صفات کمی می پردازد. در این بررسی از 10 جمعیت خاکشیر جمع آوری شده شامل داورزن، الماجق، بشرویه، سربندکلات، گلمکان، فریمان، کاشمر، رباط سنگ، قلعه زو و باخزر استفاده شد. پس از جمع آوری جمعیت های مختلف خاکشیر؛ آزمایش در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی به صورت فاکتوریل در طول شهریور 1394 تا دی 1396انجام شد. فاکتور اول شامل 10 جمعیت خاکشیر و فاکتور دوم نیز شامل 6 نسل گزینش -هر نسل حدود 4 ماه در گلدان- بود که آزمایش حدود 2 سال طول کشید. برای تجزیه تحلیل داده‌ها از نرم افزار SPSS 19 استفاده شد. برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون حداقل تفاوت معنی دار استفاده شد. نتایج نشان داد که با افزایش نسل از 1 به 6 وزن هزار دانه به صورت مداوم افزایش یافت. در نسل 6 تکثیر خاکشیر بیشترین وزن هزار دانه در جمعیت گلمکان به مقدار 17/1 گرم مشاهده شد. کمترین وزن هزار دانه نیز در جمعیت رباط سنگ به مقدار 02/1 گرم حاصل شد که تفاوت آنها معنی دار بود. نتایج حاصل از تجزیه کلاستر صفات عملکردی به صورت نمودار دندوگرام در نسل اول و آخر نشان داده شده است. طبق نتایج به دست آمده نمودار دندوگرام در نسل 1 بیشترین تشابه از لحاظ مقادیر پایین صفات عملکردی در جمعیت های داورزن، رباط سنگ و فریمان مشاهده شد. همچنین در نسل 1 بیشترین تشابه از لحاظ مقادیر بالای صفات عملکردی در جمعیت های گلمکان، سربندکلات و قلعه زو مشاهده شد. طبق نتایج به دست آمده نمودار دندوگرام در نسل 6 بیشترین تشابه صفات عملکردی از لحاظ مقادیر پایین در جمعیت های بشرویه، داورزن و رباط سنگ مشاهده شد. با افزایش نسل از 1 به 6 وزن هزار دانه افزایش یافت. در نسل 6 عملکرد نسبت به نسل 1 حدود 36 درصد افزایش یافت. در نسل 6 تکثیر خاکشیر بیشترین عملکرد در جمعیت گلمکان به مقدار 83/1 گرم در بوته مشاهده شد. کمترین عملکرد نیز در جمعیت بشرویه به مقدار 33/1 گرم حاصل شد. این امر بیان می دارد که جمعیت های ذکر شده شامل گلمکان، سربندکلات، قلعه زو پتانسیل بالایی برای برنامه های به زراعی و بالا رفتن صفات عملکردی دارند.

کلمات کلیدی