«در هر ناحیتى و ولایتى چیزى بود بدان ناحیت و ولایت منسوب، گویند حکماى یونان، ... کاغذیان سمرقند، صباغان سجستان، عیاران طوس، کُربُزان مرو، ملیح صورتان بخارا، زیرکان و نقاشان چین، تیراندازان ترک، دهات بلخ، ... پارسایان خوارزم و ادباى بیهق». در نوشته کنونی به تحلیل سبب این آوازه بیهق پرداخته خواهد شد. اشتهار آنجا به سرزمین اهل ادب، نمی توانست صرفاً به سبب یکی دو تن، نگارش یکی دو یا حتی چند اثر باشد. پاسخ این پرسش را باید در لابه لای تاریخ بیهق و تاریخ بیهقی جست که بیش از هر اثر دیگری به معرفی ولایت بیهق یا بیهقیان پرداخته اند. این آثار نشان می-دهند که جدای از کثرت ادیبان عرب نگار، فارسی نگار یا دارای سروده و اثر به هر دو زبان، عده ای قابل توجه از این ادیبان به حرفه دبیری اشتغال داشتند که اشتهار بیهق به سرزمینی ادیب پرور، مدیون فعالیت آنان در دیوان های متعدد یا نگارش آثاری پر اهمیّت است. نوشته کنونی با معرفی دبیران صاحب نام بیهق از نخستین فرد شناخته شده تا دبیران شاغل در دیوان سلسله سلجوقی و تحلیل زمینه ورود آنان به این حرفه، تا حدی سبب این آوازه بیهق و نقش دبیران را در ایجاد آن، نشان خواهد داد.

کلمات کلیدی