چکیده مبسوط: سابقه و هدف: از آنجایی‌که بخش کشاورزی بیشترین میزان مصرف آب را دارد، تمرکز روی روش‌هایی برای افزایش بهره‌وری مصرف آب نظیر کم‌آبیاری و با در نظر گرفتن اهمیت آن به عنوان یکی از روش‌های مدیریتی در هنگام بروز خشکسالی و کمبود آب ضروری است. در پژوهشی Aly et al. (2018) نشان دادند که با توجه به آبیاری با آب شور و اعمال کم‌آبیاری به میزان 50 درصد بر زیست‌توده گیاه کینوا افزوده شده است. تنش آبی می‌تواند بر روی ارتفاع گیاه، سرعت رشد نسبی، رشد سلول، سرعت فتوسنتز و تنفس گیاهان اثر منفی بگذارد (Geerts et al., 2006). هرچند که گیاهان زراعی دارای سازوکارهای متعددی برای سازگاری با کم‌آبی هستند، اما پاسخ‌ها و سازگاری گیاهان در کنترل آب مصرفی از طریق تعرق، به حساسیت روزنه و ظرفیت بیشتر جذب آب توسط سیستم ریشه وابسته است (Jayme-Oliveira et al., 2017). در پژوهشی Jamali et al. (2020) بر روی گیاه کینوا رقم NSRCQ آزمایشی را انجام داده و نشان دادند که کاهش آب آبیاری به‌میزان 50 درصد در تیمارهای رویشی، گلدهی، دانه بستن و کل دوره رشد منجر به کاهش معنی‌دار وزن هزار دانه به‌میزان 0/19، 0/9، 5/4 و 6/26 درصد و عملکرد دانه به‌میزان 3/19، 8/11، 5/7 و 2/21 درصد شد. تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر تنش رطوبتی بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه کینوا اجرا شده است. مواد و روش‌ها: به منظور بررسی اثر تنش رطوبتی در دوره‌های مختلف رشدی گیاه کینوا رقم Titicaca پژوهشی در قالب طرح کاملاً تصادفی در دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1397 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تیمار شاهد یا تیمار آبیاری در کل دوره رشد، تیمار تنش آبی در مرحله رشد رویشی، تیمار تنش آبی در مرحله گل‌دهی، تیمار تنش آبی در مرحله رسیدن دانه، و تیمار تنش در کل دوره رشد بود. پژوهش حاضر در شمال شرقی ایران و در شهر مشهد با موقعیت جغرافیایی 36 درجه و 16 دقیقه عرض شمالی، 59 درجه و 38 دقیقه طول شرقی و با ارتفاع 958 متر از سطح دریا و در شرایط گلخانه‌ای اجرا شده است. به منظور کاشت بذور کینوا، بذور در عمق 5/1 سانتی‌متری کشت شده و با آب چاه آبیاری شدند. قبل از انجام آزمایش خواص فیزیکی و شیمیایی آب و خاک مورد آزمایش قرار گرفت. پس از گذشت 4 ماه گیاهان برداشت شده و برخی خواص مورفولوژیکی و عملکردی نظیر ارتفاع، تعداد شاخه جانبی، تعداد سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، زیست‌توده، وزن خشک ساقه، برگ و سنبله اندازه‌گیری شد. جهت تجزیه و تحلیل آماری از نرم‌افزار SAS (ver9.0) استفاده شده و برای آزمون مقایسه میانگین‌ها از آزمون LSD و در سطح احتمال 5 درصد استفاده شد. نتایج و بحث: طبق نتایج، بیشترین ارتفاع گیاه در تیمار شاهد (6/96 سانتی‌متر) و کمترین ارتفاع گیاه در تیمار تنش (3/80 سانتی‌متر) در کل دوره رشد مشاهده شد. بیشترین و کمترین وزن هزار دانه گیاه (به‌ترتیب 0/4 و 6/3 گرم در بوته) به‌ترتیب در تیمارهای بدون تنش و تنش در کل دوره رشد به‌دست آمد. با کاهش 50 درصد میزان آب آبیاری تیمارهای تنشی دوره رویشی، دوره گلدهی، دوره پر شدن دانه و کل دوره رشد، وزن هزاردانه بترتیب 7/21، 3/28، 9/36 و 1/26 درصد کاهش یافت. بعلاوه، حداکثر و حداقل مقدار عملکرد دانه به‌ترتیب در تیمارهای تنش در دوره رویشی (3/15 گرم در بوته) و تنش در دوره دانه بستن (2/7 گرم در بوته) اندازه‌گیری شد. همچنین عملکرد دانه در تیمار کم‌آبیاری در کل دوره رشد نسبت به تیمار بدون تنش، به میزان 0/51 درصد کاهش داشت. نتیجه‌گیری: به هر حال، جهت اعمال این تنش‌ها در سطح مزرعه، نیاز به پژوهش‌های بیشتری است و اعمال این تیمارها بر روی این گیاه در منطقه مشهد برای پژوهش‌های آتی توصیه می‌گردد.

کلمات کلیدی