چکیده سابقه و هدف: کشت گیاهان دارویی و معطر به دلیل تنوع شرایط آب و هوایی ایران و قدمت استفاده از گیاهان دارویی از دیرباز از جایگاه ویژه‌ای در نظام‌های سنتی کشاورزی ایران برخوردار بوده و این نظام‌ها از نظر ایجاد تنوع و پایداری نقش مهمی ایفا ‌کرده‌اند. در همین راستا این مطالعه به منظور بررسی تأثیر استفاده از دو گیاه جاذب حشرات بابونه و زنیان در کشت مخلوط با پیاز بذری روی بهبود گرده افشانی و عملکرد بذر پیاز در مزرعه‌ای واقع در 10 کیلومتری غرب شهرستان شیروان واقع در خراسان شمالی اجرا شد. مواد و روش: آزمایش بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 10 تیمار و سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل کشت خالص زنیان، کشت مخلوط با نسبت‌های 1:1، 2:2، 3:3 زنیان و پیاز، کشت خالص بابونه، الگوهای کشت مخلوط 1:1، 2:2، 3:3 بابونه و پیاز، کشت خالص پیاز در داخل تور و کشت خالص پیاز بدون تور بودند. صفات مورد اندازه گیری برای پیاز ارتفاع بوته، تعداد چتر در متر مربع، تعداد کپسول بارور در چتر، تعداد کپسول نابارور، تعداد دانه در کپسول، تعداد ساقه گل‌دهنده، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در هکتار و شاخص برداشت بود و بذر گیری از پیاز به صورت دستی انجام شد. برای زنیان صفاتی از قبیل ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، عملکرد بذر در هکتار، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت و برای بابونه، صفاتی از قبیل ارتفاع گیاه، عملکرد گل خشک شده در هکتار، عملکرد بیولوژیک در هکتار و شاخص برداشت اندازه‌گیری شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد بیشترین تعداد گل آذین در متر مربع (46/32)، بیشترین عملکرد دانه پیاز (462 کیلوگرم در هکتار)، بیشترین عملکرد بیولوژیکی (9973 کیلوگرم در هکتار) در کشت خالص بدون تور و بیشترین شاخص برداشت دانه (001/7) و سوخ پیاز (31/95) در کشت خالص پیاز دارای تور مشاهده شد. از طرفی، بیشترین تعداد کپسول بارور در گل آذین پیاز در کشت مخلوط سه ردیفه با زنیان و بابونه (57/151 و 36/154) و بیشترین وزن هزار دانه پیاز (82/4 گرم) در کشت مخلوط سه ردیفه پیاز با بابونه بدست آمد. بیشترین وزن هزار دانه زنیان (33/1 گرم) در کشت مخلوط سه ردیفه با پیاز و بیشترین عملکرد دانه (2001 کیلوگرم در هکتار) و بیشترین عملکرد بیولوژیک (2915 کیاوگرم در هکتار) در کشت خالص زنیان بدست آمد. در خصوص گیاه بابونه، بیشترین وزن خشک گیاه، وزن خشک گل و شاخص برداشت (به ترتیب 6/358، 164 و 84/45) در کشت خالص بابونه و سپس کشت مخلوط سه ردیفه با پیاز مشاهده شد. بیشترین نسبت برابری زمین در کشت مخلوط سه ردیفه با زنیان و سه ردیفه با بابونه (به ترتیب 16/1 و 15/1) مشاهده شد که نشان دهنده برتری این الگوهای کشت بود. نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده می‌توان بیان کرد که کشت مخلوط سه ردیفی پیاز با بابونه و زنیان، با داشتن تراکم مناسبی از هر گیاه، امکان استفاده بهتر گیاهان از منابع محیطی را فراهم ساخته و با جذب بهتر حشرات، سبب بهبود گرده افشانی پیاز و افزایش عملکرد هر سه گونه می‌شود.

کلمات کلیدی