به‌منظور دستیابی به توسعه پایدار و هم‌چنین حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی و تنوع زیستی آن‌ها، لازم است نقش عوامل بوم‌شناختی و تأثیر آن­ها بر تنوع گونه­های گیاهی مورد ارزیابی قرار گیرد. در این راستا، در پژوهش حاضر تأثیر عوامل بوم‌شناختی بر تنوع زیستی گونه‌های گیاهی در بوم‌نظام طبیعی بهارکیش قوچان در بهار سال 1393 بررسی شد. ابتدا با روی‌هم‌اندازی چهار نقشه شیب، جهت جغرافیایی، طبقات ارتفاعی و سازندهای زمین‌شناسی نقشه واحدهای کاری تهیه شد، سپس بر اساس ساختار، نحوه توزیع و حضور گونه­های غالب، چهار تیپ همگن مشخص شده و 35 پلات در هر تیپ گیاهی به‌روش سیستماتیک- تصادفی مسقر گردید و پلات­های با سطح نمونه دو مترمربعی (بر اساس روش تعیین حداقل سطح) جهت برآورد پوشش گیاهی به‌کار گرفته شد. نمونه‌برداری از پوشش گیاهی در کلیه پلات‌ها و نمونه‌برداری از خاک به‌صورت نمونه مرکب از هر واحد کاری به‌وسیله اوگر از عمق صفر تا 30 سانتی‌متری انجام شد. در هر پلات گیاهان موجود فهرست و درصد تاج‌پوشش ثبت و کلیه ویژگی‌های خاک شامل: درصد رس، سیلت، شن، ماده آلی، رطوبت اشباع، کربن آلی و میزان اسیدیته و هدایت الکتریکی و هم‌چنین ویژگی‌های توپوگرافیک از جمله: شیب، جهت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا اندازه‌گیری شد. از طرفی، تغییرات تنوع در سازند­های مختلف زمین‌شناسی نیز مشخص شد. مطالعه تنوع زیستی گونه­های گیاهی با استفاده از شاخص­های تنوع شانون- وینر و سیپمپسون، شاخص غنای مارگالف و شاخص یکنواختی اسمیت- ویلسون انجام شد. هم‌چنین به‌منظور تعیین مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر تغییرات تنوع گونه‌ای از آنالیز تجزیه به مؤلفه‌های اصلی و در محیط PCA استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که ارتفاع از سطح دریا بر تنوع، غنا و یکنواختی گونه‌های گیاهی منطقه تأثیر معنی‌داری داشته و در دامنه ارتفاعی میانی2200-1900 متر، شاخص‌های تنوع سیمپسون و شانون– وینر، غنای مارگالف و یکنواختی اسمیت- ویلسون بیش‌ترین مقدار را داشتند. هم‌چنین جهت دامنه شمالی و شیب دامنه، تنوع و غنای گونه‌ای را به‌طور معنی‌داری تحت تأثیر قرار داده و در شیب­های تا 15 درصد، تنوع شانون- وینر و غنای گونه‌ای مارگالف بالاترین مقدار را داشته و شاخص یکنواختی اسمیت- ویلسون در شیب 15 تا 45 درصد، بیش‌ترین مقدار را داشت. نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفه‌های اصلی نشان داد که با توجه به قدر مطلق ضرایب، مؤلفه اول شامل: درصد کربن آلی خاک، درصد ماده آلی و درصد رس و مؤلفه دوم شامل: هدایت الکتریکی و ارتفاع و درصد رطوبت اشباع، درصد سیلت، درصد شن و درصد شیب، بیش‌ترین تأثیر را بر تنوع گونه‌ای منطقه مورد مطالعه داشتند.

کلمات کلیدی