محدوده اکتشافی سنگان واقع در جنوب شرق تربت حیدریه در استان خراسان رضوی، از لحاظ زمین شناسی ناحیه ای در نیمه شرقی کمربند ماگمایی خواف-کاشمر-بردسکن قرار گرفته است. قدیمی ترین واحد منطقه رسوبات دگرگونی سازند شمشک (اسلیت، شیست، کوارتزیت) بوده که مورد نفوذ توده گرانیتی کافردوغ قرار گرفته اند. دایک هایی با ترکیب کوارتز مونزوسینیت و دیوریت در آخرین مرحله ماگماتیسم در واحدهای مذکور نفوذ کرده است. کانه زایی با کنترل ساختاری در راستای گسل های فرعی منشعب شده از گسل بزرگ درونه با روندهای کلی NNW-SSE تا WNW-ESE (شیب 60 تا 90 درجه به سمت جنوب و غرب) و NE-SW (شیب 50 تا 70 به سمت شرق) شکل گرفته است. عمده ذخیره معدنی در پهنه های گسلی واحد دگرگونی شمشک در نتیجه ته نشست از سیال گرمابی کانه دار در فضای خالی گسل ها به عنوان سیمان قطعات برش گسلی تشکیل شده است. کانه زایی درونزاد در قالب کالکوپیریت به عنوان کانه اصلی و به میزان کمتر پیریت همراه با کانی های باطله کوارتز و باریت دیده می شود. کانی های ثانویه مالاکیت، کریزوکلا، کالکوسیت، نئوتوسیت و اکسیدهای ثانویه آهن کانی سازی پهنه اکسیدی و برونزاد رگه ها را تشکیل می دهند. ساخت و بافت های رگه ای-برشی، پرکننده فضای خالی، رگچه ای، جانشینی ثانویه از ویژگی های رگه های کانی سازی این منطقه است. سیلیسی شدن، دگرسانی اصلی مرتبط با کانه زایی است. بررسی ژئوشیمی رگه ها علاوه بر میزان بالای عنصر مس (تا بیش از 5 درصد)، ناهنجاری قابل توجه طلا را تا 4/0 گرم در تن نشان می دهد؛ در حالیکه دیگر عناصر فلزی مهم ناهنجاری ندارند. با این وجود، عناصر مس، سرب، روی، نقره و مولیبدن همبستگی ژئوشیمیایی مثبت خوبی داشته اما طلا با بیشتر عناصر (به جز نقره) همبستگی نشان نمی دهد. بررسی سیالات درگیر اولیه دو فازی غنی از مایع کانی کوارتز و باریت به همراه مطالعات کانه نگاری دو فاز کانه زایی درونزاد را نشان می دهد. بر این اساس کانی سازی اولیه در فاز اصلی از سیال گرمابی درونزاد با دمای 274 تا 318 درجه سانتیگراد و شوری 3/7 تا 12 درصد وزنی معادل نمک طعام شکل گرفته است. فاز تاخیری مربوط به کانه زایی باریت از سیالی با دمای 200 تا 259 درجه سانتیگراد و شوری 2/10 تا 4/11 درصد وزنی معادل نمک طعام مشتق شده است. داده های دما و شوری نقش فرایندهای آمیختگی سیالات و رقیق شدگی توسط سیالات جوی سرد و رقیق را در تشکیل ذخیره معدنی نشان می دهد. براساس ویژگی های کانی شناسی، ساخت، بافت، دگرسانی، ژئو شیمی رگه ها و نتایج بررسی سیالات درگیر، رخداد معدنی سنگان بیشترین مشابهت را با کانسارهای رگه ای-گرمابی نوع مس±طلا اپی ترمال نشان می دهد.

کلمات کلیدی