«تاریخ مفهومی» نظریه و روشی به نسبت جدید است که از تلاقی رشته های تاریخ،‌ علوم سیاسی و ادبیات سربرآورده است. این نظریه و روش در سنت فلسفه قاره ای و از درون گرایش های تاریخ گرایی نوین که با نقد تاریخ گرایی سنتی برای «مفهوم» جایگاه و نقش ویژه ای قایل شده اندُ، پدید آمد. نظریه تاریخ مفهومی بر آن است که با مطالعه خلق، ‌تحول و تطور مفاهیم می توان به بازنمایی منازعات ایدئولوژیک در یک ساختار سیاسی پرداخت. تاریخ مفهومی از آن جا که به سرگذشت تاریخ می پردازد،‌ تاریخی،‌ از آنجا که به یکی از اجزا جمله، یعنی مفهوم نظر می کند، به ادبیات و در نهایت به این سبب که منازعات گفتمانی میان نیروهای دخیل در رقابت های سیاسی را آشکار می کند، به سیاست مرتبط می شود. در این نوشتار، پس از تعریف تاریخ مفهومی تلاش می شود تا به جایگاه و نقش این نظریه در فلسفه قاره ای با تاکید بر آرای راینهارت کوزلک، ‌نامدارترین پژوهشگر این حوزه پرداخته شود. کوزلک در پروژۀ فکری خود با عنوان تاریخ مفاهیم، به چیستیِ مفهوم، تمایز آن با کلمه و چگونگی تاثیرگذاریِ مفاهیم بر رخدادهای سیاسی پرداخته است. او بر این باور است بدون مفاهیم، جامعه و همچنین عرصه های سیاسی کنش، موجودیت نخواهند داشت ومعتقد است هر مفهوم در نظام اندیشگانی دارای پاد-مفاهیمی است که با غلبه بر آن‌ها می‌تواند واجد معنایی خاص باشد و می تواند حضور خود در عرصه مفهومی اندیشه سیاسی را تثبیت کند. بر اساس این ایده، جهان پُر است از جفت‌هایی که در جبهه مخالف هم قرار دارند و هر مفهومی با استناد و تعریف مفهوم مخالفش تعریف می‌شود. برهمین مبنا کوزلک پاد-مفاهیم را در مقابل مفاهیم قرار داده و از وجود میدان‌های معنایی سخن می‌گویدکه می تواند تلاش نیروها و گروه های سیاسی برای غلبه گفتمانی خاص را توجیه و تبیین نماید. از آنجا که این مقاله در صدد معرفی نظریه و روش تاریخ مفهومی است،‌ روش مورد استفاده در آن توصیف است که می تواند برای پژوهشگران هر سه رشته تاریخ، ‌ادبیات و علوم سیاسی راهگشا و قابل بهره گیری باشد.

کلمات کلیدی