رازِ سلطانیِ سلطانِ صاحبقران، ناصرالدین‌شاه قاجار، برخاسته از رسمِ دیوانیِ روزگار قاجار بود؛ نظامِ دیوان‌سالارانۀ روزگار قاجاران، مانندِ دیگردوره‌های سلطنت در تاریخ ایران، حول محورِ سلطان ساخته می‌شد و همو بود که همه‌کاره بود و نظامِ دیوانی وجود نداشت و هرچه بود این سلطان بود که سلطانی می‌کرد و تدبیر امور می‌کرد و چرخاننده و گردانندۀ مقدرات کشورداری بود و یک مملکت بود و یک شاه؛ درست است‌که ممالک، محروسه بود ولی تنهاحارسِ مقتدر آن، سلطان بود و بس. در مقالۀ حاضر، نگارنده برای بررسی ساختِ دیوانی عصر ناصری، شخصِ سلطان را از پنج زاویۀ (جایگاه فردی، اختیارات فردی، نفوذ فردی، مشی فردی، مهارت فردی) بررسی نموده است تا تصویری مطابق‌باواقع، از شیوۀ کارکردِ دیوان‌سالارانۀ ناصرالدین‌شاه قاجار، به‌دست دهد.

کلمات کلیدی