جنس Ferulago شامل گیاهان چندمنظوره با ارزش‌ دارویی، صنعتی و حفاظت خاکی و بومی ایران است که اخیراً جزء گیاهان در معرض خطر انقراض طبقه‌بندی شده اند. گونه چویل ترکمنی(Ferulago subvelutina Rech.f.) یکی از گونه های این جنس می باشد که انحصاری ایران بوده و اطلاعات اندکی از خصوصیات اکولوژیکی، فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی آن در دسترس می باشد. با توجه به اهمیت این گونه، پژوهش حاضر به-منظور بررسی خصوصیات مذکور و ارزیابی فعالیت آنتی‌اکسیدانی سه جمعیت آن در محل‌‌های پراکنش (شامل ایزمان علیا، ایزمان سفلی و درکش) در خراسان شمالی صورت گرفت. بررسی مراحل رشد گیاه (جمعیت ایزمان سفلی) نشان داد که رشد رویشی آن با افزایش دما در دهه دوم فروردین ماه آغاز شده و با کاهش میزان بارندگی و افزایش دما، گلدهی کامل از دهه دوم تیرماه شروع و تا دهه اول مردادماه ادامه می یابد و در دهه سوم تیرماه گیاهان شروع به تشکیل بذر کرده و ریزش بذر در دهه سوم مردادماه آغاز می گردد. دامنه ارتفاع رویش آن (در هر سه جمعیت) 1360-1137 متر از سطح دریا بوده و در خاکی با اسیدیته 7/7-81/7، درصد کربن آلی 31/0-73/1، بافت لومی تا لومی شنی و شرایط اقلیمی به صورت 6/13 درجه سانتی گراد میانگین دما و 56/354 میلی متر بارندگی سالیانه رویش دارد. بررسی صفات مورفولوژیکی نشان داد، جمعیت 3 (درکش) به لحاظ ارتفاع پایه (8/48 سانتی متر)، قطر بزرگ و قطر کوچک تاج (6/98 و 4/93 سانتی متر) ، تعداد برگ در پایه (67/4 عدد) و طول و عرض برگ (1/58 و 5/52 سانتی متر) نسبت به جمعیت‌های دیگر (ایزمان علیا و ایزمان سفلی) برتری دارد. جمعیت های مورد مطالعه فعالیت آنتی اکسیدانی پایین تری نسبت به آسکوربیک اسید به عنوان شاهد (97/13 ماکروگرم در میلی لیتر) داشتند که جمعیت‌ 2 (ایزمان سفلی) با میزان IC50 7/566 ماکروگرم در میلی لیتر از لحاظ میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی نسبت به جمعیت های دیگر حائز اهمیت می‌باشد. بنابراین با توجه به اهمیت گونه دارویی- مرتعی چویل ترکمنی، نتایج آزمایش حاضر می‌تواند در حفظ بقای گیاه، اصلاح و اهلی کردن آن موثر واقع شده و همچنین به دلیل فعالیت آنتی اکسیدانی بالای این گونه، می‌تواند در صنایع غذایی مورد استفاده قرار گیرد.

کلمات کلیدی