هدف اساسی در دانش تصویرشناسی بازنمایی تصاویر اقوام و ملل در آثار ادبی ملتی دیگر است و سفرنامه‌ها از جمله متون مهمی هستند که سفرنامه‌نویس از رهگذر سفر به کشورهای دیگر دیدگاه خود را به تصویر می‌کشد. این تصاویر از یک سو ویژگی‌های مردم آن کشورها را بازتاب می‌دهد و از سوی دیگر ویژگی‌های فردی و قومی سفرنامه‌نویس را آشکار می‌سازد. این هدف همانی است که در این جستار در پی آن بوده‌ایم تا با شناسایی و تحلیل سفرنامة ابن بطوطه، در جایگاه یکی از آثار مهم ادبیات سفرنامه‌ای در ادبیات عرب انواع تصاویر شهرهای شرقی و غربی ایران قرن هشتم را شناسایی و دلایل نگرش ابن بطوطه را تحلیل و تفسیر کنیم و تا حدّی به شناخت ابن بطوطه دست یابیم. در این راستا با روشی توصیفی ـ مقایسه‌ای تصویر ایرانیان را در دو حوزة شهرهای شرقی و غربی در سه نوع تصویر مثبت، منفی و خنثی و بر اساس شاخصه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مذهبی و سیاسی تقسیم‌بندی کردیم. ضرورت انجام این پژوهش از این جهت است که برای نخستین بار شهرهای شرقی و غربی ایران قرن هشتم با هم مقایسه می‌شود و نگاه یک جهان‌گرد مراکشی به ایرانیان تجزیه و تحلیل می‌شود. نتایج این تحقیق نشانگر این است که از مجموع 48 تصویر استخراج‌شده نظر ابن بطوطه مراکشی در حدود 80 درصد تصاویر ایرانیان مثبت و 20 درصد آن منفی است. دلایل این نگرش مثبت ریشه در شباهت‌های اجتماعی و فرهنگی میان ایران و طنجه دارد و نیز به سامان بودن اوضاع ایران نسبت به دیگر کشورها و سرزمین‌ها. هم‌چنین در مجموع تصاویر شاهد وضعیت مناسب‌تر اقتصادی شهرهای غربی ایران نسبت به شهرهای شرقی هستیم که به علت تخریب گسترده زیرساخت‌های اقتصادی شهرهای شرقی ایران پس از حمله مغولان از جمله بازارها و کاروان‌سراها بوده است.

کلمات کلیدی