خلیج‌ فارس، به عنوان راه دریایی ایران به جهان و بالعکس، در بیشتر ایام تاریخ، تحت حاکمیت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران بوده است. این حاکمیت نتیجۀ طبیعی و منطقیِ اقدامِ بزرگ‌ترین کشور واقع در سواحل شمالی خلیج‌ فارس در دفاع از موجودیت و امنیت خود به‌شمار می‌آمده است که به صورت بلامعارض در بیشتر دوره‌های تاریخی، جریان داشته است. با ظهور استعمار و ورود قدرت‌های استعمارگر اروپایی؛ پرتغال، اسپانیا، هلند و انگلیس به خلیج‌ فارس، حاکمیت ایران در خلیج‌ فارس معارض پیدا کرد و ایران را با یکی از بزرگ‌ترین مسائل دوران جدید روبه‌رو ساخت. تداوم این امر به کاهش قدرت ایران و تثبیت بیش از پیش قدرت انگلستان، و سرانجام بلامنازع شدن قدرت این کشور در سرتاسر خلیج‌ فارس در عصر قاجاریه منجر شد. با حملۀ انگلستان به سواحل ایران و تصرف بوشهر در جریان جنگ هرات، معارضه با حاکمیت ایران در خلیج‌ فارس و ایران‌زدایی از این آبراهه بزرگ به اوج رسید. از این پس واکنش و تلاش‌های گسترده ایرانیان برای حفظ حاکمیت در خلیج‌ فارس و ارتقای جایگاه آن در ذهنیت ایرانیان از مجرای تولید مفاهیم، معانی و انگاره‌های متناسب با دوران جدید در قالب گفتار جدید خلیج‌ فارس‌شناسی آغاز شد. یافته‌های این تحقیق، بر اساس ترکیبی از روش علّی ـ عقلانی، نشان می‌دهد که مطبوعات دورۀ قاجاریه اصلی‌ترین نقش را در ارتقای جایگاه خلیج‌ فارس از منطقه‌ای طبیعی به «عضو رئیسۀ پیکرۀ ایران» در قالب گفتار جدید خلیج‌ فارس‌شناسی بر عهده داشته‌اند.

کلمات کلیدی