حبشه سرزمینی کهن در شرق قاره آفریقا و دارای تمدن باسابقه‌ای بیش از دو هزار سال است. این سرزمین نخستین‌ پناهگاه گروهی از اصحاب پیامبر خدا(ص) بود. اسلام‌ پیش‌ از آنکه‌ در جزیرة‌العرب‌ بسط‌ یابد، در جریان‌ نخستین‌ هجرت‌ مسلمانان،‌ به‌ حبشه‌ وارد شد. هجرت مسلمان به این سرزمین، نقطۀ عطفی در تاریخ گسترش اسلام قلمداد می‌شود. اما پرسشی که کمتر مورد توجه قرار گرفته، این است که آیا مهاجران پس از بازگشت به حجاز چیزی از میراث و آداب و رسوم حبشیان را با خود منتقل کرده‌اند؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی گزارش‌های موجود پرداخته است. در ماجرای هجرت، عده‌ای از مسلمانان به امر پیامبر(ص) به حبشه مهاجرت کردند تا در سایه حمایت نجاشی قرار گیرند. حبشه سرزمین ناشناخته‌ای برای اعراب نبود و آنان قبل از اسلام برای تجارت به آنجا رفت و آمد داشتند. مسلمانان مهاجر به حبشه تا سال هفتم هجری یعنی 15 سال در حبشه زیستند و به علت اقامت طولانی به طور طبیعی تحت تأثیر محیط اجتماعی آنجا قرار گرفتند. در نتیجه پس از بازگشت، بخشی از میراث فرهنگی و اجتماعی این سرزمین را وارد جزیرةالعرب نمودند. پژوهش حاضر درصدد است به این پرسش‌ پاسخ دهد که: اقامت پانزده سالۀ مسلمانان در حبشه، منجر به انتقال چه میراثی از حبشه به جامعه اسلامی شده است؟ در موضوع مهاجرت به حبشه و انعکاس آن در منابع، پژوهش‌هایی انجام شده است، اما به صورت تخصصی، موضوع انتقال میراث حبشه به جزیرة العرب کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مهم‌ترین این میراث عبارت بودند از: مهریه چهار هزار درهمی. در دوره پیامبر اکرم(ص) مهریه زنان دوازده و نیم اوقیه معادل تقریبی پنج هزار درهم یا پانصد دینار بود و برخی از سنت ایشان تبعیت می‌کردند. در دوره خلفای راشدین نیز بیشتر مسلمانان تابع سنت رسول اکرم(ص) بودند. در دوره امویان مهریه اغلب چهار هزار درهم بود و برخی خلفا نیز بر این میزان مهریه تأکید بسیار داشتند. درباره ریشه این مبلغ در منابع آمده که پیامبر اکرم(ص) با ارسال پیکی به‌ سوی نجاشی، درخواست ازدواج با ام‌حبیبه از زنان مهاجر به حبشه را نمود. نجاشی برای ام‌حبیبه چهار هزار درهم یا چهارصد دینار مهریه را تعیین نمود. این کار وی سنتی بخصوص در دوره اموی شد؛ چرا که ام‌حبیبه خواهر معاویه، موسس سلسله امویان بود. به نظر می‌رسد این موضوع باعث شد تا برای بالا بردن جایگاه خاندان معاویه و خواهرش در نزد مسلمانان میزان مهریه ام‌حبیبه را معیاری برای مهریه همه زنان مسلمان قرار دهند. تابوت سرپوشیده دومین میراثی است که از حبشه به جامعه اسلامی منتقل شد. تابوت در میان اعراب پیش از اسلام مرسوم بود، اما شکل سرپوشیده آن سنتی برگرفته از فرهنگ حبشه بود که در همان اوایل دوره اسلامی و در جریان رحلت حضرت فاطمه(س) رواج یافت. روایت مربوط به تابوت در منابع به صورت‌های مختلف نقل شده است. هرچند اختلافاتی در مورد راویان و حتی اینکه اولین تابوت سرپوشیده برای چه کسی ساخته شد، به چشم می‌خورد، اما همه منابع متفق هستند که اسماء بنت عمیس اولین بار این تابوت را طبق آنچه که از مراسم تدفین حبشی‌ها آموخته، آموزش داده است. روایت شده که حضرت فاطمه(س) به اسماء دختر عُمَیس فرمود: چه ناپسند است تابوت‏هایى که براى زنان مى‏سازند؛ زیرا در آن پوششى روى بدن مى‏افکنند و اندام میّت براى مردم مشخص است. اسماء قطعه چوب‏هاى تازه‏اى خواست و آن‏ها را صاف کرد و محکم به یکدیگر بست و آنگاه پارچه‏اى روى آن انداخت. حضرت فاطمه‏(س) با دیدن آن تابوت فرمود: چه تابوت زیبایى که مرد بودن و یا زن بودن در آن مشخص نمى‏شود. حضرت از او خواست که برای او نیز چنین تابوتی ساخته شود. از آنجایی که اکثر منابع نیز به ساخت اولین تابوت برای حضرت فاطمه(س) اشاره دارند، می‌توان نتیجه گرفت که اولین تابوت به سبک حبشه‌ای‌ها مربوط به تابوت حضرت فاطمه(س) بود. سومین میراثی که توسط مهاجران حبشه به جامعه اسلامی منتقل شد، برخی داروهای گیاهی بود. به عنوان نمونه در بیمارى رسول خدا(ص) و ضعف جسمانی ایشان، معجونی گیاهی به دهان آن حضرت مالیدند. معجونی که از مخلوط چند داروی گیاهی ساخته شده بود. این معجون را نیز اسماء دختر عمیس از سرزمین حبشه آموخته بود.

کلمات کلیدی