افغانستان، در تلۀ گذشته و آینده، گیر افتاده است؛ گذشته‌ای بسیارپرتلاطم و آینده‌ای بسیارخطیر. گذشتۀ افغانان، در دام‌چالۀ «گورستانِ امپراتوری‌ها» و فروچالۀ «ستیزِ پیوستة افغان‌ها» بازیچه شده و افغانستان را به کشورِ «چند»ها، تبدیل نموده است؛ چندقوم، چندنژاد، چندزبان، چندمذهب، چندتاریخ و چندجغرافیا. آیندۀ افغانستان، گرفتارِ گذشتۀ مالامال از قوتِ اقوام، دولت ضعیف، کارشکنی دولت عمیق، گروه‌های مسلّح تندرو و وابستگیِ رجالِ سیاسی به قدرت‌های بزرگ است. زین‌سبب، رهیابیِ افغانان، با دشواره و دشواری مواجه شده و دو گزینه باقی مانده است: فدرالیسم / تجزیه؛ آن ‌هم، با گذار و گذر از دو گامِ سرکوبِ شدید و جنگ داخلی. ترسیمِ نقشۀ حرارتیِ (Heat Map) گذشته‌تااکنونِ افغانستان، نشانگرِ حضورِ «دوبازیگرِ منفی و نابودگر» (Negative-Destroyer Double Pivot) است‌که در دو خصلتِ «دیورند» و «پختونوالی» نمایان است. افغانستان، در رقابت‌های اروپاییِ قرنِ هژدهم، کشور گذرگاه (Corridor Country) به‌شمار بود. در قرن نوزده، همزمان با اوج‌گیری رقابت‌های جهانی‌شدۀ استعمارگرانه، جایگاه افغانستان، ارتقاء یافت و به کشور حائل (Buffer Country) تبدیل شد. در قرن بیست، افغانستان به سیاه‌چاله تبدیل و در نقش یک کشور حفره (Hole Country) فروبرده شد و (پس از رخدادهای پی‌درپی و بسیارخشونت‌بار و بنیان‌برافکنِ کودتا و جنگ داخلی و جنگ خارجی) اندوخته‌ها و دستآورهای نوگرایانه و بهبودگرایانۀ افغانان، ازدست رفت. اکنون، افغانستان باتوجه به اوج‌گیری رقابت‌های جهان‌مدارانه‌، به کشورِ گلوگاه (Bottle-Neck Country) تبدیل شده است.

کلمات کلیدی