روزگارانی چند است‌که ایرانیان را با روسیان، ربط و تماس و رابطه و سروکار و مراوده بوده است؛ اما، پیوستگی و پیوند و وابستگی و دل‌بستگی و وفاق نبوده است. تاریخ روابط ایران و روسیه در روزگارانِ معاصر، آکنده از کین و بدسگالی و بدگمانی است‌که گه‌گاه به جنایت و خیانت نیز آغشته شده است. خلوت و جلوتِ سیاست خارجی روس‌ها، نشان‌گر چندلایه‌ای‌بودنِ کردارِ همسایۀ شمالی ایران است؛ تاجایی‌که می‌توان از ریخت‌گرفتنِ «ماتریوشکا» در رفتار روس‌ها نسبت به دیگران، سخن گفت. خلوتِ سیاست خارجی روسیه در مواجهه با ایران (چه در روزگار تزاران سفید و چه در زمانۀ تزاران سرخ) چنین جلوه کرده بود ‌که روسیان، ایرانیان را سپر می‌دانستند و همراه می‌خواندند و پیرو می‌خواستند و ضربه‌گیر می‌شمردند که نبایستی یکه‌تازی کند و گردن‌فرازی کند و پیشتازی کند. شگفت‌آور نیز نیست‌که از روزگارِ بازی بزرگ تاکنون، روس‌ها (که هم سفید و تزاری بوده‌اند و هم سرخ و انقلابی شده‌اند و همینک، به خصلت‌های تزارگونۀ پیشاانقلابی، بازگشته‌اند) رفتاری همسان با ایرانیان داشته‌اند و هیچ‌گاه، ایران را نه هنباز دانسته‌اند و نه همآورد دیده‌اند؛ بلکه، همراه و فرمان‌بر خواسته‌اند. پرسشِ نوشتار، جست‌وجوی ویژگی‌ها، درون‌مایه‌ها و لایه‌لایه‌های ماتریوشکای سیاست خارجی روسیان در رویارویی با ایران در روزگار کنونی است. ماتریوشکای سیاست خارجی روسیه، دربرگیرندۀ چهار «ماتریوشا» در حوزه‌های همسایگی، منطقه، فرامنطقه و بین‌المللی است‌که همگی در درونِ یک «ماتریونا» پنهان شده‌اند: ایران برای روسیه، یک کشور دستِ دوم است.

کلمات کلیدی