فرآیندهای خشک‌کردن شلتوک در مزرعه و کارخانه تبدیل شلتوک، همواره چالشی‌ترین مسائل صنعت برنج کشور می‌باشد. در این تحقیق، میزان ضایعات خشک‌کردن در مزرعه و کارخانه در سه شهرستان استان گیلان مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور،اثرهای اصلی و متقابل فاکتورهای مستقل شامل محتوای رطوبتی زمان برداشت، فاصله زمانی تا خرمن‌کوبی در سطح مزرعه، و روش خشک‌کردن در سطح مزرعه و کارخانه بر فاکتورهای وابسته دانه‌های نارس، گچی و شکل‌های مختلف ترک در برنج قهوه‌ای در سال زراعی 99-1398 بررسی شدند. از طرح آزمایشی فاکتوریل بر پایه بلوک کامل تصادفی استفاده شد. اثرهای اصلی و متقابل فاکتورهای محتوای رطوبتی زمان برداشت، زمان و روش خشک‌کردن در سطح مزرعه و کارخانه بر ایجاد ضایعات معنادار بودند (05/0>P). همچنین، اثر متقابل دو فاکتور روش خشک‌کردن در کارخانه در تقابل با فاکتور سرعت هوای خشک‌کردن و فاکتور دمای خشک‌کن معنادار شد. مقایسه نتایج نشان داد کمترین درصد ضایعات در روش پخش‌کردن، در محتوای رطوبتی 26 درصد، به میزان 474/1 درصد بود. بیشترین تاثیر استفاده از پوشش پلاستیک در شکل‌گیری ضایعات به شکل ترک لاک‌پشتی و دانه‌های گچی بود. در سطح مزرعه، پس از 14 تا 19 ساعت خشک‌کردن بیشینه ضایعات مشاهده شد، که سهم سه‌ترک، ترک لاک‌پشتی و دو‌ترک به‌‌ترتیب 21/11%، 4/8% و 08/8% بود. در سطح کارخانه، کمترین ضایعات در ترکیب فاکتوری خشک‌کن سه مرحله‌ای با 15 ساعت استراحت‌دهی، دما خشک‌کن 40 درجه سلسیوس و سرعت باد 5/0 متر بر ثانیه به میزان 04/6 درصد به‌دست آمد.

Keywords