با توجه به اینکه حوزه‌های آبخیز سامانه‌های پویا هستند، کارکرد هیدرولوژیکی و سلامت آبخیزها تحت تأثیر تغییرات کاربری زمین، تغییر اقلیم و مداخلات انسانی به‌طور مداوم تغییر می‌کند. انتشار گازهای گلخانه‌ای در دهه‌های اخیر، موجب گرم شدن کره زمین و به دنبال آن تغییر در رژیم هیدرولوژیکی و کارکرد حوزه‌های آبخیز شده است که این می‌تواند سلامت حوضه‌ها را تهدید کند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی سلامت حوزه آبخیز سد فریمان در استان خراسان رضوی در شرایط حال و تغییر اقلیم تعریف شد. بدین منظور، ابتدا هیدرولوژی حوضه با استفاده از مدل SWAT شبیه‌سازی شد و متغیرهای هیدرولوژیکی زیرحوضه‌ها شامل با رسوب و رواناب ماهانه تعیین گردید. سپس با استفاده از مدل مفهومی بنیه- ساختار- انعطاف‌پذیری‌ (VOR)، سلامت حوضه برای دوره تاریخی 1985-2014 محاسبه شد. در ادامه به‌‌منظور ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر سلامت زیرحوضه‌ها برای دو دوره‌ آینده (2059-2030 و 2099-2070) از خروجی‌‌های مدل‌های اقلیمی CMCC-ESM2، GFDL-ESM4 و MRI-ESM2-0 برای سه سناریوی انتشار استفاده گردید. نتایج نشان داد که سلامت کلی حوضه براساس مدل VOR در وضعیت \\\"متوسط\\\" قرار گرفته است، اما با افزایش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش دما، شاخص سلامت در تعداد بیشتری از زیرحوضه‌ها کاهش می‌یابد، به گونهای که برای دوره 2059-2030 در سناریو SSP1-2.6، شاخص سلامت در 34/6 درصد از سطح حوضه کاهش داشته است، در حالی که در سناریو SSP2-4.5، 51 درصد و در سناریو SSP5-8.5، 65/5 درصد از سطح حوضه با کاهش سلامت همراه بوده است. این میزان کاهش در دوره 2099-2070 برای سه سناریو مطالعاتی به‌ترتیب 50/1، 56/3 و 65/5 به‌دست آمد که نشان‌دهنده بدتر شدن وضعیت سلامت زیرحوضه‌ها در آینده است.

کلمات کلیدی