این آزمایش با هدف بررسی تأثیر فاصله ردیف و تراکم بوته بر تغییرات رطوبت خاک، عملکرد گندم و کارایی مصرف آب در شرایط کشت دیم با استفاده از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در منطقه انبار الوم در سال 88-1387 انجام شد. تیمارهای استفاده شده شامل 4 تراکم بوته (125، 250، 375 و 500 بوته در مترمربع) و دو فاصله ردیف کشت (5/12 و 25 سانتی‏متر) بودند. نتایج نشان داد که مقدار رطوبت خاک در فاصله ردیف‎های 25 سانتی‎متر در مرحله خروج برگ برچم (61/19 درصد) بیش از فاصله ردیف‎های 5/12 سانتی‎متر (82/17 درصد) بود. همچنین مقدار رطوبت خاک در اواسط مرحله ساقه رفتن در تراکم‎های 250، 375 و 500 بوته در مترمربع (به‎ترتیب 82/26، 66/25 و 11/25 درصد) بیش از تراکم 125 بوته در مترمربع (32/23 درصد) بود. فاصله‎ی ردیف‎های 25 سانتی‎متر و افزایش تراکم از 125 تا 375 بوته در مترمربع، سبب افزایش عملکرد دانه (حدود 5/9 و 46 درصد)، تولید ماده خشک (5/6 و 50 درصد)، کارایی مصرف آب در تولید دانه (7/0 و 7/3 کیلوگرم در هکتار بر میلی‎متر) و کارایی مصرف آب در تولید ماده خشک (2 و 5/17 کیلوگرم در هکتار بر میلی‎متر) در واحد سطح ‎گردید. در مجموع، کشت گندم در این شرایط (کشت دیم، خاک شور و بارندگی حدود 250 میلی‏متر در طول فصل رشد) با فاصله ردیف‎های 25 سانتی‎متر با ایجاد فشردگی بیش‌تر از طریق تراکم بوته‎ها روی ردیف و ارتفاع بیش‌تر آن‏ها نسبت به فاصله ردیف‎های 5/12 سانتی‎متر و افزایش تراکم‎ تا 375 بوته در مترمربع با فراهم نمودن پوشش کامل‏تر سطح خاک نسبت به تراکم 125 بوته در مترمربع در مراحل بعد از ساقه رفتن تا قبل از گلدهی، می‎توانند با کاهش نفوذ تشعشع خورشید بر سطح خاک، مقدار تبخیر را کاهش و ذخیره رطوبت در خاک را افزایش دهند. ذخیره بیش‌تر رطوبت در خاک در مراحل حساس قبل از گلدهی، سبب افزایش تولید ماده خشک، عملکرد دانه و کارایی مصرف آب در تولید دانه و ماده خشک می‎شود.

کلمات کلیدی