بهره­‌برداری بیش از حد از منابع محیطی و مصرف بی­‌رویه مواد شیمیایی سبب بروز مشکلات زیست‌محیطی و کاهش پایداری بوم­نظام­های کشاورزی شده است. بنابراین، بررسی الگوهای مصرف انرژی و استفاده کارآمد از انرژی در کشاورزی که از اصول اساسی در کشاورزی پایدار محسوب می‌شود، مفید است. تحلیل امرژی، به‌عنوان ابزار مناسبی برای این منظور، در بوم‌نظام­های مختلف استفاده می­شود. این مطالعه با هدف ارزیابی پایداری کشت­بوم­های کلزا (Brassica napus L.) با استفاده از ارزیابی امرژی در شهرستان کلاله در سال زراعی 98-1397 انجام شد. به این منظور، تعداد 50 پرسشنامه برای کلزا­کاران در نظر گرفته شد. پس از تعیین مرز­های مکانی و زمانی و تقسیم­بندی منابع به چهار گروه محیطی تجدید­پذیر، محیطی تجدید­ناپذیر، خریداری شده تجدید­پذیر و خریداری شده تجدید­ناپذیر، شاخص­های امرژی در بوم‌نظام زراعی کلزا، محاسبه شد. نتایج نشان داد، ورودی امرژی کل برای بوم‌نظام زراعی کلزا 1016×64/1 امژول خورشیدی در هکتار در سال بود. در بوم‌نظام زراعی کلزا وابستگی به ورودی­های محیطی و تجدید­ناپذیر، بیشتر از ورودی­های خریداری شده و تجدید­پذیر بود. بیشترین سهم از ورودی امرژی کل در بوم‌نظام کلزا مربوط به فرسایش خاک با 31/47 درصد بود. همچنین در بین ورودی­های خریداری شده، بیشترین سهم مربوط به سوخت فسیلی با 41/38 درصد بود. در بوم‌نظام کلزا به‌ترتیب، شاخص­های ضریب تبدیل 105×59/2 امژول خورشیدی بر ژول، امرژی ویژه 109×33/7 امژول خورشیدی بر گرم، تجدید­پذیری امرژی 16/8 درصد، نسبت عملکرد امرژی 17/2، نسبت سرمایه‌گذاری امرژی 85/0، نسبت خودحمایتی امرژی 54/0، نسبت بارگذاری محیطی استاندارد 81/13، نسبت بارگذاری محیطی اصلاح شده 27/11، شاخص پایداری امرژی استاندارد 16/0 و شاخص پایداری امرژی اصلاح­شده 19/0 بود. علی‌رغم سهم بالاتر ورودی­های محیطی نسبت به خریداری شده در بوم‌نظام کلزا، فرسایش بالا، به‌عنوان یک ورودی تجدید­ناپذیر، در کنار مصرف نامعقول برخی ورودی­های اقتصادی تجدید­ناپذیر، مانند سوخت­های فسیلی، موجب تجدید­پذیری پایین و فشار محیطی زیاد در این بوم‌نظام شد. بر اساس ارزیابی شاخص‌های امرژی، بوم‌نظام زراعی کلزا از کارآیی تولید محصول و کارآیی مصرف منابع بالایی برخوردار است و پتانسیل زیادی برای افزایش بهره­وری اقتصادی دارد. با این وجود، تولید کلزا در شهرستان کلاله پایداری محیطی و اقتصادی کمی دارد. به‌کارگیری روش­های خاک­ورزی حفاظتی و نوسازی ماشین­آلات، موجب کاهش مصرف ورودی­های تجدید­ناپذیر و اقتصادی و در نتیجه، کاهش فشار محیطی و افزایش پایداری در بوم‌نظام زراعی کلزا خواهد شد.

کلمات کلیدی