گردوخاک پدیده هواشناسی رایج در مناطق خشک و نیمه خشک جهان است که در اثر عوامل طبیعی یا انسانی ایجاد می‌شود. شناسایی چشمه‌های فعال گردوخاک نخستین گام برای مقابله با آن و کاهش پیامدهای مخرب آن است. برای این منظور از دو شاخص عمق نوری هواویزها (AOD) و اختلاف بهنجار شده پوشش گیاهی (NDVI) از سنجنده MODIS ماهواره Terra برای دو دهه گذشته (2020-2001) استفاده شده است. برای بررسی چشمه‌های فعال هواویز در منطقه مورد مطالعه درصد فراوانی آستانه‌های هواویزها با سه آستانه 0.3، 0.5و 1 مورد بررسی قرار گرفت. بیشینه مقادیر AOD مربوط به فصول بهار و تابستان است. بطور کلی شش کانون اصلی هواویزها بر اساس مقادیر AOD و شاخص FoO برای منطقه غرب آسیا قابل تشخیص است. این کانون‌های هواویز در پهنه اقلیمی بیابانی گرم و خشک (BWh) دیده می‌شوند. تنها کانون هووایز موثر در شمال شرقی ایران در پهنه اقلیمی بیابانی خشک و سرد (BWk) در کشور ترکمنستان قرار دارد. بررسی ماتریس ضریب همبستگی هواویزها با پوشش گیاهی نشان ازرابطه معکوس دارد، البته این رابطه بیشتر برای چشمه‌های هواویزها صادق است. فارغ از نقش تعیین کننده ویژگی‌های سطحی در رخداد هواویزها، دو پدیده هواشناسی همانند باد شمال تابستانه و باد 120 روزه سیستان در تشکیل کانون‌هایی با مقادیر AOD بالاتر 0.5 و 1 نقش تعیین کننده‌‌ای دارند.

کلمات کلیدی