همایون‌نامه، متعلّق به عبدالرّزّاق‌بیگ دنبلی (1243-1176 ه‍.ق)، شاعر دربار فتحعلی‌شاه قاجار، منظومه‌ای شش‌هزار بیتی در گونۀ حماسۀ دینی، زیرگونه مختارنامه که قیام مختار را در قالب شعر حماسی روایت کرده ‌است. سراینده اثر، ضمن تأثیرپذیری از شاهنامه فردوسی، به‌طور خاص، از حماسه‌سرای شاخص معاصر خود، فتحعلی‌خان‌صبا تأثیر پذیرفته است. در دورة نخست قاجار، مکتب بازگشت جریان غالب بر سبک شعر فارسی بوده ‌است. در این جستار، با توجه به تعلّق دنبلی به حلقه شاعران دربار قاجار، نمودهای ایدئولوژیک گفتمان حاکم در همایون‌نامه به وسیلۀ شناسایی نشان‌دارهای پر بسامد واکاوی شده است. نشان‌داری یک رابطۀ مفهومی واژگانی است که بار معنایی واژه‌های نشان‌دار را نسبت به دیگر واژه‌ها بررسی می‌کند، و از مهم‌ترین ابزارهای معنی‌شناسی برای درک فضای ایدئولوژیک حاکم بر کلام است. این پژوهش با شناسایی واژگان نشان‌دار در همایون‌نامه و طبقه‌بندی آنها در دو گروه ملی و مذهبی نشان داده‌ است که واژه‌هایی با نشان‌داری‌های ملی و مذهبی، با بازنمایی تقابل بنیادهای ملّی و اساطیری با بنیادهای مذهبی، ایدئولوژی سیاسی غالب در دوران قاجار را تبلیغ ‌کرده، و همسان‌‌سازی کلمات با مؤلفه‌های ملّی یا مذهبی در جایگاه‌های مختلف نیز به مشروعیت‌بخشی قدرت‌ سیاسی در متن انجامیده‌است.

کلمات کلیدی