هدف- جشن تکلیف در کشور ایران دو سال بعد از برپایی جمهوری اسلامی، در عرصه عمومی به مثابه آیین گذار مذهبی برای دختران تعریف شد. با گذشت زمان این جشن تبدیل به یک رویداد مهم برای دختران گردید تا جایی که با تبلیغات گسترده در رسانه‌ ملی و حتی حضور شخصیت‌های سیاسی تراز اول مملکت برگزار گشت، از طرفی این جشن در عرصه‌های عمومی همچون حرم مطهر رضوی، تالارها، هتل‌ها و مدارس برگزار می‌شود. هدف این مقاله بررسی دقیق چگونگی برگزاری جشن تکلیف به‌مثابه آیین گذار و مبدائی برای انجام فرایض دینی برای دختران در عرصه عمومی بود. روش- ما در این پژوهش با شرکت در چند جشن تکلیف برای شناسایی اینکه چه اتفاقاتی در آن رخ می‌دهد و چگونه رخ می‌دهد نیازمند روش کیفی و رویکردی مردم‌نگارانه بودیم. به این منظور میدان‌های مطالعاتی این پژوهش 4 مدرسه دخترانه، حرم مطهر رضوی، تالارها و هتل‌های منتخب برای برگزاری جشن در شهر مشهد در نظر گرفته شدند. داده‌ها با استفاده از مشاهده مشارکتی و گفت‌وگوی غیررسمی جمع‌آوری و مقوله‌بندی شد و سپس یک روایت کلی از این جشن در جهت ایجاد یک فهم تئوریک ارائه شده است. یافته‌ها- براساس یافته‌های این پژوهش، هفت مقوله‌ی مشترک از دل 4 جشن تکلیف برگزارشده، استخراج شد که به ترتیب عبارتند از: 1- تولدی دیگر؛ پرتاب از کودکی به بزرگ‌سالی، 2- مداحی بر وزن ترانه؛ جبران در مرحله‌ی بحران، 3- سرودها؛ آوای انتظارات جامعه از دختران، 4- پوشش خاص؛ ارائه تصاویر یک وجهی 5- هدایای مذهبی، 6- مسابقه‌ای برای آموزش و تحکیم مرزهای جنسیتی، 7- سوگندنامه؛ غلبه‌ی فرایض سیاسی بر فرایض دینی. نتیجه‌گیری- این آیین گذار مذهبی به دنبال تعریف هویتی جدید برای دختران است. آن‌چه از یافته‌های مطرح در جشن دریافت می‌شود این است که کودکان توسط جشن تکلیف، طبق نظریه ون جنپ و ترنر مرحله پیشاگذار را طی کرده و در مرحله گذار یا بحران قرار دارند. در این مرحله این جشن‌ها نه‌تنها برای پذیرش تکالیف دینی بلکه برای تعهد به ارزش‌های انقلابی نیز طراحی شده‌اند. این جریان در سوگندنامه‌ها، سخنرانی‌ها و سرودها به‌وضوح دیده می‌شود. به‌علاوه این جشن به‌دنبال پررنگ کردن و مهم جلوه دادن برخی از واجبات دینی و ارائه تصاویری یک وجهی از آن است. در این رابطه مشخصا رعایت حجاب و خواندن نماز برای دختران به عنوان مهم‌ترین واجب شرعی معرفی شده و تاکید بر آن در مقوله‌هایی مثل سرودها، پوشش خاص و هدایای مذهبی دیده شده است. از طرفی داشتن حد و مرز با نامحرم با تعریف هویت جدید و پرتاب به بزرگسالی قرابت دارد چراکه با تعریف هویت جدید برای کودکان می‌شود این قبیل مرزبندی‌ها و قبول واجبات شرعی دیگر را عملی کرد. مجموع این مقوله‌ها نقش مهمی در شکل‌گیری هویت دینی و انقلابی دختران دارند. در نهایت این مقاله توصیف عمیقی از جشن تکلیف و چگونگی برگزاری آن با رویکرد انتقادی ارائه کرده است.

کلمات کلیدی