افزایش چشمگیر جمعیت شهرها و همچنین توسعۀ افقی و گستردۀ آن‌ها منجر به بروز مشکلاتی‌‌ گردید که ساختار فضایی نامتعادل یکی از پیامد‌های اصلی آن است. ازجمله عوامل مؤثر بر ساختار فضایی، می‌توان به ویژگی‌های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی شهرها اشاره نمود. میزان تأثیر هریک از مولفه‌های مذکور بر ساختار فضایی شهر متفاوت است. ازطرفی ویژگی‌های مذکور به‌نوعی می‌تواند تابع اندازۀ شهر نیز باشد که کمتر در مطالعات به آن پرداخته شده است. شهر چناران به جهت توسعۀ ناهماهنگ و ناهنجار دارای مشکلات عدیده‌ای به‌لحاظ ساختار فضایی‌ است، ازاین‌رو ‌‌به‌عنوان نمونۀ مورد مطالعه انتخاب گردید. پژوهش حاضراز نوع کاربردی‌ است. دراین تحقیق برای محاسبه و تجزیـه و تحلیل داده‌ها، با توجه به فاصله‌ای بودن مقیاس ‌‌اندازه‌گیری و نیز زیاد بودن حجم نمونه، از آزمون T، همبستگی پیرسون و روش تحلیل رگرسیون خطی استفاده شد. نتایج حاکی از آن بود که مؤلفه‌های کالبدی، ترافیکی، کارکردی، اندازۀ شهر و ادراک محیط، در شکل‌گیری ساختار فضایی شهرها مؤثرند. همچنین نتایج مطالعۀ حاضر نشان داد، بیشترین‌ میزان تاثیر را در ساختار فضایی شهر چناران به ترتیب اولویت، معیار‌های کالبدی (شامل زیر معیار‌های دسترسی و تراکم ساختمانی) و ترافیکی (میزان جذب جمعیت در محور‌ها) دارند. معیار کارکردی (شامل زیر معیار‌های اختلاط فعالیت‌ها، سازگاری و موقعیت قرار‌گیری فعالیت‌ها) در اولویت بعدی قرار دارد.‌ میزان ‌‌تأثیرگذاری متغیر شهر کوچک در ساختار فضایی شهر چناران در اولویت چهارم قرار‌ می‌گیرد. معیار محیطی(ادراکی) نیز ‌‌به‌عنوان اولویت آخر در ساختار فضایی شهر ‌‌تأثیرگذار‌ است.

کلمات کلیدی