در نظام­های تولید پایدار و کشاورزی ارگانیک، انتخاب گیاهانی به‌عنوان پیش­کشت‌ سازگار و استفاده از بقایای گیاهی آن‌­ها برای رسیدن به هدف اصلی سلامت و حفظ خاک اهمیت دارد. بدین منظور، کار تحقیقاتی حاضر در دو سال 1400-1399 و 1401-1400 در مرکز تحقیقات گیاهان گرمسیری شهرستان شوشتر به‌صورت تجزیه مرکب در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. در این تحقیق دو مزرعه به‌صورت جداگانه با روش کشت هیرم­کاری و خشک­کاری و کشت گیاهان پیش­کشت شامل لوبیا چشم بلبلی (Vigna unguiculata L.)، برنج (Oryza sativa L.)، شوید (Anethum graveolens L.)، بادمجان (Solanum melongena L.) و شاهد (آیش) به‌عنوان تیمارهای آزمایشی ارزیابی شدند. نتایج نشان داد مقدار نیتروژن آلی و کربن خاک با کاربرد بقایای گیاهان لوبیا، برنج، شوید و بادمجان به‌ترتیب 64، 40، 50 و 50 درصد و کربن آلی 47، 51، 47 و 43 درصد نسبت به شاهد بود. همچنین حداکثر نسبت کربن به نیتروژن خاک با کاربرد بقایای برنج نسبت به شاهد 8/21 درصد افزایش نشان داد. میزان pH حاک با کاربرد بقایای گیاهان لوبیا، برنج، شوید و بادمجان به‌ترتیب کاهش 5، 5، 4 و 4 درصد نسبت به شاهد را نشان داد. مقدار پتاسیم خاک در اثر کاربرد بقایای لوبیا، برنج، شوید و بادمجان به‌ترتیب 34، 21، 25 و 24 درصد افزایش و کاربرد بقایای گیاهان شوید و لوبیا باعث افزایش معنی­دار فسفر خاک به‌ترتیب 56 و 86 درصد در مقایسه با شاهد شد. همچنین بقایای گیاهی فوق­الذکر به‌ترتیب باعث افزایش 24، 27، 27 و 25 درصد ماده آلی خاک شد. از طرفی، کاربرد بقایای گیاه لوبیا نقش مفیدتری نسبت به سایر گیاهان در افزایش درصد رطوبت خاک به‌میزان 7/44 درصد داشت. پایداری خاکدانه خاک با استفاده از بقایای لوبیا باعث افزایش 60 برابری نسبت به شاهد شد. با توجه به نتایج تجزیه صفات مذکور، عملکرد دانه در مزارع به‌روش کشت هیرم­کاری و خشک­کاری ذرت در حضور بقایای لوبیا به‌ترتیب 09/32 و 07/32 درصدی نسبت به شاهد افزایش داشت. بنابراین، روش کشت هیرم­کاری و حفظ بقایای گیاهی به‌خصوص گیاه لوبیا چشم بلبلی (گیاهان خانواده بقولات) که در تناوب کشت شهرستان شوشتر مشاهده می­شود، می­تواند باعث افزایش موادآلی، عناصر معدنی خاک و حفظ ظرفیت نگهداری آب شود که در نهایت، نقش مهمی در بهبود و حفظ کیفیت و پایداری خاک و افزایش عملکرد بهینه در مزارع ذرت دارد.

کلمات کلیدی