چکیده مبسوط مقدمه و هدف : تنش شوری ازجمله تنش های محیطی است که تولید گیاهان زراعی را به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک به شدت تحت تأثیر قرار می دهد. با توجه گسترش شوری، استفاده از اراضی شور برای تولید محصولات زراعی به یک چالش مهم تبدیل شده است. عدس در طیف گستردهای از شرایط اقلیمی رشد میکند؛ با اینوجود این گیاه حساس به تنش شوری است. استفاده از ارقام متحمل به شوری عدس بهدلیل تثبیت بیولوژیکی نیتروژن میتواند به افزایش تولید و بهرهوری در زمینهای شور کمک کند. هدف از این مطالعه بررسی تنوع تحمل به شوری گیاهچههای 215 ژنوتیپ عدس و گزینش ژنوتی پهای برتر متحمل به شوری بود. مواد و روشها : این مطالعه در گلخانه تحقیقاتی پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1396 انجام شد. تعداد 215 ژنوتیپ عدس در شرایط هیدروپونیک با استفاده از طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در تنش شوری 12 دسیزیمنس بر متر کلرید سدیم موردمطالعه قرار گرفت. یک هفته پس از سبز شدن گیاهچهها، تنش شوری اعمال شد. روش آبیاری بهصورت بسته بود، محلول غذایی بهصورت هفتگی جایگزین و میزان شوری محلول غذایی بهصورت روزانه پایش و تنظیم گردید. چهار هفته پس از اعمال تنش شوری، مرح له نموی ، ارتفاع بوته، تعداد شاخههای فرعی در بوته، درصد بقاء بوته، درصد برگ باقیمانده و ریزش کرده، وزن تر و خشک اندام هوایی محتوای سدیم و پتاسیم اندام هوایی ثبت و اندازهگیری شد. آزمون نرمال بودن دادهها و در سطح احتمال پن ج درصد و تجزیه خوشهای بهروش )LSD( یکنواختی واریانسها ، مقایسه میانگین دادهها با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنیدار تجزیه به عاملها، همبستگی بین صفات و ترسیم نمودارهای دوبعدی انجام شد. برای تأیید صحت گروهبندی انجام شده، از تجزیه واریانس چند ، Ward متغیره ، تجزیه تابع تشخیص انجام شد. همچنین برای بررسی تفاوت گروهها از لحاظ صفات مختلف ، مقایسه میانگین گروهها برای صفات مورد بررسی انجام شد. یافتهها: بررسی توزیع فراوانی ژنوتیپهای عدس در دامنههای بقاء نشان داد که 12 درصد از ژنوتیپها ) 25 ژنوتیپ( دارای بقای بالای 80 درصد بودند که در این میان 15 ژنوتیپ دارای بقای 100 درصد بودند. از سوی دیگر 36 درصد ژنوتیپها ) 78 ژنوتیپ( دارای بقای کمتر از 20 درصد بودند که در این میان 81 درصد ، شش ژنوتیپ در مرحله غلاف دهی بودند. با - 12 شوری هی چگونه بقایی نداشتند. در دامنه بقای 100 dS.m- 39 ژنوتیپ چهار هفته پس از اعمال 1 41 درصد بیشترین درصد برگ باقیمانده - 61 و 60 -80 ،81- کاهش درصد بقاء در اثر تنش شوری، ارتفاع بوته کاهش پیدا کرد. در سه دامنه بقای بین 100 36 /6 ،22 /7 ،13 / 0 درصد، وزن خشک بوته بهتر تیب 5 - 41 و 20 -60 ،61- 81 به 80 - و کمترین میزان ریزش برگ مشاهده شد. با کاهش درصد بقاء از 100 0 درصد بهطور چشمگیری کاهش یافت و در سایر دامنههای بقاء تفاوت قاب ل - 2 برابر کاهش یافت. محتوای آب بافت تنها در دامنه بقای 20 / درصد و 03 2 برابر افزایش یافت. / 62 درصد و 8 ،48 ، 0 درصد بهترتیب 36 - 41 و 20 -60 ،61- 81 به 80 - ملاحظهای نداشت. غلظت سدیم با کاهش درصد بقاء از 100 74 درصد از کل تغییرات دادهها را توجیه کردند. تجزیه به / براساس تجزیه به عاملها در شرایط تنش شوری، بهطور کلی سه عامل انتخاب شدند که جمعاً 4 45 درصد از تغییرات را توجیه کرد که شامل درصد بقاء، مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، وزن تر و / عاملها نشان داد که عامل اول حدود 98 20 درصد تغییرات را توجیه / خشک اندام هو ایی و محتوای آب بافت با بار منفی و غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسیم با بار مثبت بود. عامل دوم حدود 1 8 درصد از تغییرات را توجیه کرد که شامل / کرد که شامل درصد برگ باقیمانده با بار مثبت و درصد برگ ریزش کرده با بار منفی بود. عامل سوم نیز 4 غلظت پتاسیم با بار مثبت بود. نتایج تجزیه خوشهای ژنوتیپهای مورد مطالعه عدس نشان دهنده قرارگیری آنها در هشت گروه مجزا بود. نتای ج تجزیه تاب ع 92 درصد از ژنوتیپها بهطور صح ی ح گروهبندی شدهاند و میزان موفقیت تابع تشخیص ، در گروههای شش، هفت و هشت 100 / تشخیص نشان داد که 6 در تمامی صفات مورد مطالعه ازجمله درصد بقاء و مرحله MLC و 77 MLC64 ،MLC47 ،MLC درصد بود. ژنوتیپهای متعلق به گروه ششم شامل 25 رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، درصد برگ باقیمانده، وزن تر و خشک اندام هوایی، محتوای آب بافت و غلظت پتاسیم بیش ترین مقدار و از نظر درصد برگ ریزش کرده، غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسم کمترین مقدار را دارا بودند. در تمامی صفات مورد مطالعه از جمل ه درصد بقاء ، مرحله رشدی، ارتفاع MLC و 77 MLC64 ،MLC47 ،MLC نتیجهگیری: بهطور کلی ژنوتیپهای 25 بوته، تعداد شاخه فرعی، درصد برگ باقیمانده، وزن تر و خشک اندام هوایی، محتوای آب بافت و غلظت پتاسیم بیشترین مقدار و از نظر درصد برگ ریزش کرده، غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسیم کمترین مقدار را دارا بودند. با توجه به برت ری این ژنوتیپها در صفات مورد مطالعه میتوان از ژنوتیپهای متعلق به این گروه بهمنظور استفاده از صفات برتر آنها در مطالعات تکمیلی تنش شوری استفاده نمود.

کلمات کلیدی