هجوم مکرر بیگانگان به خاک ایران و سلطه‌ی چندگاهی آنان، زمینه‌ی آمیختگی و تأثیر وجوه فرهنگی ایشان را درپی داشته است. از نمودهای این تأثّرات فرهنگی، شیوع روایت­های متعدد در مورد وجوه ­تسمیه و انتساب بسیاری از شهرها و اماکن ایران به اسطوره­ها و اشخاص یونانی، سامی و مغولی است. پژوهش کنونی بر پایه روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، به بررسی وجه­تسمیه­ی بحث­برانگیزِ شهر قاین و عنوان ولایت آن، قهستان، می­پردازد. بررسی تاریخ جابجایی کرسی قهستان، تغییر نام این ولایت و نقاط عطفی که موجب شکوفایی یا زوال و در عین­حال عامل تغییر کرسی یا نام آنجا بوده، دیگر اهداف این پژوهش را تشکیل می­دهد. یافته­های تحقیق حاکی است که برخلاف روایت­های معمول که وجه­تسمیه قاین را در اسطورهای سامی یا واژگان مغولی جستجو می­کنند، نام آن برگرفته از خاندانی کهن ایرانی و تغییریافته‌ی واژه‌ی کارن است. ولایت قهستان یا قوهستان نیز که معرب کوهستان است، نه به سبب قنوات متعدد، بلکه به سبب کوهستان‌ها و ارتفاع بالاتر آنجا نسبت به نواحی پیرامون، بدین نام خوانده شده است. دیگر یافته­های مقاله نشان می­دهد ‌که اگرچه قهستان در هجوم اعراب مسلمان آسیبی ویرانگر دید، اما در سده‌ی چهارم و هم‌روزگار با حاکمیت موروثیِ خاندان سیمجوریان، ضمن الحاق چند ولایت دیگر به آن، امنیت و ثباتی یافت که در سایه‌ی آن به شکوفایی اقتصادی و اجتماعی رسید. تغییر نام ولایت و از تداول افتادن نام قهستان نیز در آغاز دوره‌ی صفویه رخ داد که ولایت پهناور قهستان به چند ولایت کوچک تقسیم شده هر یک به نام کرسی خود شهرت یافتند. بعدازاین تغییر، قائن مرکز ولایتی به همین نام شد که بیش از دو سده‌ی بعد، هم‌روزگار با نادرشاه افشار (حک. 1148- 1160ق)، کرسی ولایت به بیرجند منتقل گشت و نام ولایت نیز به قائنات تغییر یافت.

کلمات کلیدی