بیابان‌زایی، فرآیند پیچیده تخریب سرزمین همراه با خسارت‌های طبیعی و زیستی است که منجر به نابودی اکوسیستم‌ها می‌شود. به طوریکه امروزه، مدیریت کنترل، کاهش و معکوس نمودن بیابان‌زایی و ارزشیابی کمی تغییرات ناشی از آن، بسیار ضروری است. لذا، پژوهش حاضر با هدف ارزشیابی پروژه‌های بیابان‌زدایی، با تأکید بر تحقق اهداف توسعه پایدار سازمان ملل SDG در شرق ایران و در شهرستان گناباد خراسان رضوی انجام شد. شاخص‌های مهمی مانند؛ میزان مشارکت، مهاجرت، آموزش در بُعد اجتماعی، درآمد، سرمایه‌گذاری و اشتغال در بُعد اقتصادی، از طریق پرسشنامه با 51 گویه و مصاحبه عمیق جمع‌آوری و تحلیل شدند. در بُعد محیطی نیز شاخص‌ پوشش گیاهی و گرد و غبار، از طریق تصاویر ماهواره‌ای ارزشیابی شد. در پژوهش حاضر، جامعه آماری شامل 107 نفر از افراد بومی، تسهیلگران، ذینفعان، مدیران و کارشناسان اجرایی می‌باشند. تجزیه و تحلیل پرسشنامه‌ها بر اساس آزمون‌های آماری T و فریدمن انجام شد. نتایج نشان داد که در منطقه مورد مطالعه، پروژه بیابان‌زدایی تأثیر متوسطی بر شاخص‌های منتخب داشته است. به طوریکه، در بخش اجتماعی، میانگین شاخص‌های مشارکت و مهاجرت به ترتیب 63/3 و 38/3 از حد متوسط فراتر رفته و بهبود معناداری داشته‌اند (05/0P-value <). در بخش اقتصادی نیز شاخص درآمد با میانگین 38/3 افزایش داشته، اما میانگین شاخص سرمایه‌گذاری تغییر معناداری نداشته است. علاوه برآن نتایج نشان داد که اشتغال‌زایی با میانگین 84/2 در حدی کمتر از انتظار بوده است. در بُعد محیطی، بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان داد که میانگین شاخص پوشش گیاهی از 0837/0 در سال 1392 به 1261/0 در سال 1402 افزایش یافته و تناوب گرد و غبار با کاهش 4 درصدی از 18/47 درصد به 01/43 درصد روبرو بوده است. بنابراین، مشارکت عمومی با میانگین رتبه 60/6، مهم‌ترین عامل موفقیت پروژه بیابان‌زدایی می‌باشد. لذا، برای اثربخشی پروژه‌های بیابان‌زدایی، تقویت مشارکت محلی، سرمایه‌گذاری و توجه بیشتر به ابعاد اجتماعی - اقتصادی پیشنهاد می‌شود.

کلمات کلیدی